Met tandenborstel en Bijbel hoopt Ainebyona corona in Oeganda te ontlopen

Zeker, Joan heeft grotere tegenslagen meegemaakt in haar leven. Twee jaar geleden ontvluchtte ze de burgeroorlog in buurland Zuid-Soedan. Maar ze kan haar teleurstelling niet verbergen als ze door de metalen ziekenhuispoort naar buiten stapt. Het is al het derde ziekenhuis waar ze nul op het rekest krijgt. ‘Corona doodt mensen', zegt ze. ‘Ik heb enge beelden gezien op de tv's van families bij wie ik als schoonmaker werk.’ En dus had ze voor deze zoektocht een keurig grijs jasje aangedaan en haar lange vlechten in een sierlijke knot gevlochten. Zal het haar lukken om nog ergens een inenting te krijgen?

964 duizend doses AstraZeneca had Oeganda in maart op voorraad, een donatie van India en het internationale Covax-programma. Daarvan lagen er woensdag volgens de autoriteiten nog 20 duizend op de plank. Het tekent de simpele waarheid: de coronavaccins in Oeganda raken op en het is volstrekt onduidelijk hoe het verder moet met vaccineren in het meer dan 40 miljoen inwoners tellende land.

Ook elders in Afrika begint, nog geen drieënhalve maand nadat in Ghana de allereerste Covax-prik werd gezet, het grote wachten op nieuwe leveringen coronavaccins. Per 100 Afrikanen zijn slechts drie doses vaccin toegediend, en dat in een continent met bijna 1,5 miljard mensen. Oeganda kondigt wel de komst van 175 duizend nieuwe vaccins aan, maar zelfs als die werkelijk worden geleverd, blijft er een gigantisch tekort bestaan.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zit met de handen in het haar sinds India, de grote producent van de AstraZeneca-vaccins voor het Covax-programma, eind april de export van vaccins stopzette wegens de coronacrisis in eigen land. Terwijl rijke landen inmiddels overwegen ‘om zelfs hun kinderen in te enten’, zijn Afrikaanse landen niet eens in staat ‘om een tweede dosis toe te dienen aan risicogroepen’, zo vatte de Afrika-directeur van de WHO, Matshidiso Moeti, vorige week het immense contrast tussen Noord en Zuid samen. De WHO hekelt het vaccingehamster van westerse staten, en roept hen al maandenlang op om vaccins te doneren.

Hierbij moet worden aangetekend dat veel Afrikaanse regeringen zelf het coronabeleid ook niet op orde hebben. Zo vergrootte Oeganda weliswaar eind vorige maand de efficiëntie van de gratis inentingscampagne in Kampala door deze van afzonderlijke ziekenhuizen en klinieken naar een centraal gelegen veld te verplaatsen. Maar afgelopen week werd die locatie alweer gesloten. De reden: president Yoweri Museveni, reeds 35 jaar aan de macht, wilde per se op dat veld zijn jaarlijkse troonrede houden.

En dus gaan inwoners van Kampala zelf vertwijfeld op zoek naar de laatste restjes vaccin. De collectieve speurtocht is op Facebook het gesprek van de dag: waar kan ik nog een prik krijgen? Welke ziekenhuizen hebben jullie geprobeerd? Hoe vroeg moet je er zijn om niet in de ellenlange rij terecht te komen?

Beloften van coronahulp aan Afrika kwamen deze week wel op gang: nu in rijkere landen een flink deel van de bevolking is ingeënt, kunnen overvloedige vaccins elders worden ingezet. Zo zullen de leiders van de G7 tijdens hun top in Groot-Brittannië die vrijdag begon en dit weekeinde doorloopt, naar verwachting een donatie van 1 miljard vaccins voor armere landen aankondigen. De Amerikaanse president Joe Biden zegde donderdag al 500 miljoen doses van het Pfizer-vaccin toe, terwijl creditcardbedrijf Mastercard liet weten dat het meer dan 50 miljoen vaccins voor Afrika gaat betalen.

Deze plannen kosten alleen wel een hoop tijd, de reden waarom de topman van de WHO, Tedros Adhanom, rechtstreeks zaken wil doen met de makers van coronavaccins. Adhanom heeft de farmaceuten opgeroepen om de helft van hun productie voor Covax te reserveren. Dit moet helpen tegen, wat Adhanom, de ‘tweesporen-pandemie’ noemt, de situatie waarin welvarende landen geleidelijk van het slot gaan terwijl andere landen nog volop in de virusstand staan. Bovendien, zo luidt het mantra van de WHO-topman: zolang het virus in bepaalde regio’s nog vrij spel heeft, zullen er nieuwe mutaties blijven ontstaan en blijft de pandemie voortwoekeren.

Dit laatste geldt ook voor Oeganda: de corona-epidemie grijpt in het Oost-Afrikaanse land momenteel flink om zich heen. Hoewel het officiële dodental met iets meer dan vierhonderd nog altijd meevalt, beginnen ziekenhuizen en klinieken in Kampala voor het eerst over te lopen met covidpatiënten. Ook de dagelijkse testcijfers in het land zijn zorgwekkend: van de personen die zich afgelopen week lieten testen, was 14 tot 19 procent coronapositief. De ‘curve’ in Oeganda is een bijna recht oplopende lijn geworden, een verschijnsel dat zich in iets mindere mate ook voordoet in landen als Namibië, Congo en Angola.

Oeganda gaat ‘een nieuwe fase in’, met potentieel dodelijker coronavarianten, zo verklaarde president Museveni vorige week in zijn troonrede. Opvallend veel jongeren worden de laatste tijd ziek. Dat er nieuwe varianten circuleren, is duidelijk: op 29 april ontdekte Oeganda als eerste Afrikaanse land de zogeheten deltavariant (uit India) binnen zijn grenzen. Reizigers die de voorbije twee weken in India zijn geweest, mogen Oeganda niet langer in – afgezien dan van terugkerende Oegandezen.

De bevolking zet zich schrap voor een nieuwe lockdown. Scholen – net heropend na een maandenlange sluiting – gaan zes weken dicht, evenals kerken. De avondklok blijft van kracht. Wat vooral in Kampala tot nervositeit leidt, is het besluit om het personenvervoer tussen de meer dan 100 districten in Oeganda stil te leggen. Vele duizenden stadsbewoners hebben daarop de afgelopen dagen op de valreep een bus naar het geboortedorp gepakt. Met name Oegandezen uit de verarmde, informele sector keren, uit vrees voor een nieuwe economische klap, terug naar de akkers van hun families, waar ze kunnen mee-eten en geen huur hoeven te betalen.

‘Ik blijf het liefst in Kampala wonen, maar ik heb geen keuze’, aldus Onesmus Ainebyona (30). Op een bomvol busstation in Kampala probeert hij een ticket richting zijn dorp in het verre zuidwesten van Oeganda te bemachtigen. In de rij voor het verkooploket staat hij woensdag tussen talloze andere reizigers met opgerolde matrassen, metalen draagkisten en juten zakken vol met kleding en andere benodigdheden. ‘Door de lockdown van vorig jaar verloor ik al klanten bij wie ik gras kon maaien’, aldus Ainebyona. ‘Dus de tweede lockdown wacht ik niet eens af.’

Eenmaal aan de beurt wacht hem een fikse tegenvaller: de prijzen zijn verdubbeld. Busbedrijven buiten het totale gebrek aan een door de overheid verzorgd systeem van openbaar vervoer gretig uit. Ainebyona, gewapend met een flacon handgel en een rugtas met daarin een jas, een tandenborstel en een Bijbel, moet 100 duizend shilling neerleggen, omgerekend bijna 25 euro. Het benodigde bedrag krijgt hij binnen via een mobiele geldtransfer van zijn oom Moses, die in Ainebyona’s dorp snel één van zijn twee geiten heeft verkocht. ‘Spijtig dat het zo moet’, zegt Ainebyona, ‘maar ik móét terug naar het dorp.’

Zijn situatie is allesbehalve uniek, verspreid over Afrika geraakten door de coronapandemie en de lockdowns vorig jaar 30 miljoen mensen in ‘extreme armoede’, zo schat de Afrikaanse Ontwikkelingsbank. Terwijl in Europa de terrassen weer opengaan en vliegvakanties lonken, dreigen er in Afrika dit jaar nog eens 39 miljoen mensen in extreme armoede te vervallen. De gedachte aan Europa doet Ainebyona mijmeren: ‘Bij jullie is de corona-aanpak zo goed geregeld dat er geen enkele reden tot zorg is. Als een Europees persoon iets overkomt, dan raakt dat de regeringsleiders in het hart. Bij ons werken de leiders alleen maar voor zichzelf en hun families.’

Ainebyona ziet het verdere verloop van de corona-epidemie in zijn deel van de wereld somber in. Misschien gaan Afrikaanse landen, door het gigantische gebrek aan vaccins, nog wel meer lockdowns en meer economische tegenslag tegemoet, zo mijmert hij. ‘Niemand weet wanneer hier de epidemie eindigt.’