Alle volwassenen hadden al een coronavaccin kunnen hebben, maar westerse landen kozen voor zichzelf

Als de coronapandemie een schipbreuk is, dan dobberen de meeste ­eersteklaspassagiers nu met één of twee reddingsvesten om in de woelige baren. Sommigen trekken zelfs vest nummer drie al over het hoofd, terwijl de derdeklaspassagiers rondom hen zwemvestloos kopje onder gaan

Met deze schrille metafoor schetst de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de ‘vaccin-apartheid’ tussen rijke en arme landen. Mondiaal zijn al ruim 6 miljard coronaprikken gezet, in theorie genoeg om alle aardlingen van 15 jaar en ouder de eerste en belangrijkste vaccindosis toe te dienen.

7 oktober 2078

De praktijk is anders: waar de eerste Israëliërs en Uruguayanen inmiddels aan hun derde prik toe zijn, en ook in Nederland de discussie woedt over een ‘boostervaccin’, moeten de allerarmste landen – denk aan Burkina Faso, Jemen of Soedan – in het huidige priktempo nog 57 jaar wachten, tot 7 oktober 2078 om precies te zijn, voor al hun inwoners volledig gevaccineerd zijn, berekende Oxfam.

En waar Pfizer nog dit jaar Amerikaanse goedkeuring hoopt te krijgen voor coronavaccins voor kinderen tussen zes maanden en 11 jaar oud, is in landen als Congo-Kinshasa, Tsjaad en Haïti niet eens één coronaprik per honderd inwoners gezet, blijkt uit cijfers van Our World in Data. Bijna vier op de vijf doses belandden in de bovenarmspieren van burgers uit de rijkste economieën, ook al leveren zij nog niet de helft van de wereldbevolking.

Mensenrechtencrisis

Waarom komen de arme landen, en met name in Afrika, er zo bekaaid van af? Amnesty International haalde woensdag hard uit naar de farmaceutische industrie, die een ‘ongekende mensenrechtencrisis’ zou voeden met hun weigering afstand te doen van de patenten op hun coronavaccins. Terwijl in Afrika, Latijns-Amerika en Azië wekelijks tienduizenden onnodige doden vallen door corona, harken vaccin­makers BioNTech, Moderna en Pfizer tot eind 2022 samen 110 miljard euro binnen. ‘We zouden deze bedrijven, die zo snel vaccins hebben ontwikkeld, als helden moeten onthalen’, aldus Amnesty. ‘Maar in plaats daarvan heeft Big Pharma’s opzettelijke blokkade van kennisoverdracht en het voortrekken van rijke staten een verwoestende vaccinschaarste geschapen.’

Hoewel Amnesty de zwartepiet vooral neerlegt bij farmaceuten, zijn de rijke landen net zo goed debet aan de vaccinongelijkheid. Hoewel er sinds het begin van de pandemie nooit een gebrek is geweest aan beloften over eerlijk delen, zijn de EU, de Verenigde Staten en andere rijke economieën onverdroten vaccins blijven hamsteren. Zo’n 98 procent van alle Pfizer-vaccins ging tot nu toe naar landen in de boven- en hogere middenklasse van de wereldeconomie, en 88 procent in het geval van Moderna. Initiatieven van Zuid-Afrika en India om de patenten op ­coronavaccins tijdelijk kalt te stellen om zo de productie te kunnen opschroeven, stuiten op het njet van westerse regeringen, inclusief de Nederlandse.

Geen eisen van rijke landen

Farmaceuten voelen zich ook niet onder druk gezet om de patenten te delen, omdat rijke landen amper ­eisen hebben gesteld aan de onderhandelingstafel. Dit terwijl vaccinmakers hun pionierswerk mede dankzij miljarden euro’s aan belastinggeld konden verrichten, en bovendien met veel minder financieel risico dan gewoonlijk, dankzij de vooruitbetalingen van even wanhopige als kapitaalkrachtige regeringen.

Dit milde eisenpakket wreekt zich ook in de vaccinprijzen. Onderzoekers van onder meer het Imperial College London berekenden onlangs dat de werkelijke productiekosten van het Pfizer-vaccin 1 euro per dosis bedragen. In plaats daarvan vraagt Pfizer 19,50 euro per dosis aan de EU, en 5,73 euro aan de Afrikaanse Unie. Dit laatste bedrag is net iets minder dan wat Oeganda elk jaar per inwoner aan gezondheidszorg kan uitgeven, zoals actiegroep The People’s Vaccine Alliance onlangs opmerkte.

De hoge prijzen verklaren mede waarom het betreurde Covax zo moeizaam van de grond komt. Dit herverdelingsprogramma van onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie, een soort voedselbank voor vaccins, beloofde voor eind dit jaar 2 miljard doses te leveren aan de armste landen. Inmiddels is de ambitie teruggeschroefd tot 1,4 miljard, en staat de teller tot nu pas op 300 miljoen geleverde dosis, ook doordat India, ’s werelds grootste vaccinproducent, sinds april een exportverbod kent omwille van de coronacrisis in eigen land. Maar een even groot probleem is dat Covax achteraan moet sluiten in de rij, aldus The People’s Vaccine Alliance, achter de rijke landen die prijzen bieden waar het niet tegenop kan boksen.

Belofte van Biden

Een van die rijke landen, de Verenigde Staten, beloofde woensdag bij monde van president Biden 500 miljoen doses Pfizer-vaccin te doneren aan ontwikkelingslanden. Die belofte komt boven op de al eerder door de Amerikanen toegezegde 580 miljoen doses, waarvan tot dusver slechts 140 miljoen zijn afgeleverd. Ondertussen hamsteren westerse landen zo snel vaccins dat ze eind 2021 1,2 miljard doses over zullen hebben, raamt het databedrijf Airfinity – bijna genoeg om alle Afrikanen een prik te geven.