Alle grootmachten azen op de schatten van Groenland

Het is een onopvallende berg iets buiten Narsaq, een plaatsje in Zuid-Groenland. Valwinden vanaf de ijskap geselen de kale hellingen, waar vrijwel niets wil groeien. Maar Kvanefjeld is miljarden euro’s waard. De berg zit tjokvol ‘zeldzame aarden’, strategische mineralen die onmisbaar zijn voor de productie van veel moderne hightech, en Groenland kunnen opstoten in de vaart der volkeren. De vraag is tegen welke prijs.

Groenland heeft de grootste onontgonnen voorraden rare earths ter wereld (China is op dit moment de grootste producent). Ze worden beter winbaar door het snelle smelten van de Groenlandse ijskap. Maar de vraag of ze ook gewonnen moeten worden verdeelt het land tot op het bot. Het leidde tot een regeringscrisis en vervroegde verkiezingen. Vandaag bepalen de Groenlanders wat de doorslag geeft: de economie of het milieu.

Een gamechanger

Er staat echter nog meer op het spel. Groenland is een autonoom deel van Denemarken met 56 duizend inwoners. Die bestaat voor 90 procent uit Inuit, de inheemse bewoners, en kreeg na twee eeuwen kolonialisme in 2009 politieke autonomie en zelfbestuur, exclusief monetair beleid, buitenlandse politiek en defensie. Maar met een BNP van 3 miljard (maatje Andorra), vooral visserijbaten en subsidies uit Kopenhagen, kan de regering in Nuuk niet veel.

Mijnbouw (en olie- en gaswinning) kan een gamechanger zijn, denken velen. Het zou echte zelfstandigheid binnen bereik brengen. Plus de middelen om de grote problemen van Groenland aan te pakken, zoals de enorme werkloosheid, slechte huisvesting, het alcoholisme, seksueel misbruik en de zelfmoord – het hoogste percentage in de wereld. Bij een peiling in 2013 zag een kleine meerderheid mijnbouw wel als nationaal verdienmodel.

De zeldzame aarden hebben Groenland intussen geopolitiek op de kaart gezet. Alle grootmachten azen op de delfstoffen. China wil het eiland opnemen in het handelsnetwerk van zijn Nieuwe Zijderoute. Voor de VS en de EU zijn de reserves een kans om hun afhankelijkheid van China te verminderen. President Trump wilde Groenland zelfs al kopen (ook vanwege de strategische ligging), iets wat Nuuk en Kopenhagen verontwaardigd van de hand wezen. Moederland Denemarken ziet het met argusogen aan. De Denen versterkten onlangs de defensie met drones en radars. Nu moeten één vliegtuig, vier helikopters en vier schepen heel Groenland bewaken.

De hele wereld kijkt vandaag dus in zekere zin gespannen toe of de Groenlanders ruim baan gaan geven aan de mijnbouw. Concreet liggen er twee vergunningsaanvragen van Australische bedrijven, de een met Chinese, de andere met Amerikaanse investeerders. De mijn Kvanefjeld van Greenland Minerals (GM) en Shenhe Resources, en de mijn Kinglerne van Tanbreez Mining Greenland, projecten van elk 500 miljoen dollar, liggen 15 km van elkaar vlakbij de middeleeuwse Vikingnederzetting van Erik de Rode, een Unesco-werelderfgoedlocatie.

Het getouwtrek om de mijnen domineert de Groenlandse politiek al bijna tien jaar. Vorig jaar bezorgde premier Kim Nielsen, van de eeuwig regerende Siumut-partij, in afwachting van een parlementaire hoorzitting en een milieuvergunning een voorlopige goedkeuring aan GM. Maar toen Kielsen in december als partijleider werd afgezet door Erik Jensen (anti-mijnbouw) stond alles weer op losse schroeven. Zeker toen in februari de kleine partij Demokraatit (pro-mijnbouw) uit de regering stapte, en de nieuwe verkiezingen nodig werden.

Steen des aanstoots is vooral Kvanefjeld, waar behalve enorme hoeveelheden neodymium (een zeldzame aarde die gebruikt wordt in windturbines en elektrische auto’s) ook uranium ligt. Het werd in de jaren vijftig al door Deense geologen ontdekt, maar nooit gewonnen vanwege een moratorium op uraniumwinning.

Greenland Minerals wil Kvanefjeld in dagbouw gaan exploiteren en belooft naast de mijn zelf ook de bouw van een verwerkingsfabriek, een waterkrachtcentrale, toegangswegen en een haventerminal aan de fjord. Het zal, zeggen de voorstanders, honderden banen opleveren in armlastig Narsaq en 245 miljoen euro per jaar aan royalties voor de Groenlandse schatkist. Dat zou 15 procent van de overheidsbegroting dekken.

Felle protesten

Tegenstanders wijzen op de schade die het mijnproject het kwetsbare milieu zal toebrengen, vooral door het uranium dat als bijproduct wordt gewonnen. Hoewel GM zegt dat het stralingsgevaar minimaal is, er ‘gesproeid’ zal worden om stof te laten neerslaan en het mijnafval in een stuwmeer zal worden opgeborgen, vrezen omwonenden voor hun leefomgeving. Hoorzittingen leidden in februari in Narsaq tot felle protesten.

‘De Kvanefjeld-mijn zal alles verwoesten’, zei Jens Davidsen, een zeevisser uit Narsaq, tegen persbureau Reuters. ‘Het radioactieve stof van de mijn gaat onze visgronden en ons drinkwater verontreinigen.’ Als oorspronkelijke bewoners leven we hier al eeuwenlang in harmonie met de natuur, aldus Mariane Paviasen, een parlementariër van de linkse oppositiepartij Inuit Ataqatigiit (AT), die ook in Narsaq woont en fel tegen de mijn is gekant. ‘We jagen en vissen in dit gebied. Als de mijn hier komt zullen de mensen wegtrekken.’

De verkiezingsuitslag zal dit scenario mogelijk voorkomen. Peilingen wijzen erop dat AT met haar standpunt tegen mijnbouw en vooral uraniumwinning vandaag de grootste partij kan worden, groter dan Siumut, en dan een nieuwe coalitieregering kan vormen om de mijnbouw te stoppen (met name Kvanefjeld, Kingslerne roept minder aversie op) – tot afgrijzen van mijnbedrijven, beleggers en grootmachten als China en de VS.

De druk werd afgelopen weken vast opgevoerd. Demissionair minister van Financiën Vittus Qujaukitsoq waarschuwde dat het blokkeren van de mijn enorme schade zal toebrengen aan de economie en de internationale reputatie van Groenland. En Jess Berthelsen van de grootste vakbond SIK wees op de gevolgen voor de werkgelegenheid. Het schrappen van de mijn zou ook de droom van onafhankelijkheid kunnen frustreren. En de hoop dat de problemen van Groenland eindelijk eens worden aangepakt.