‘Deze kogel ging dwars door mijn vader heen, de muur achter hem in’

Piet herinnert zich zijn vader als een strenge man. ‘Als je braaf was ging het prima, maar als je een beetje voor de kar liep – en dat deed je als jongetje – pakte hij je pet en kreeg je er een klap mee in je gezicht.’

‘Maar het was geen slechte man. Hij was boer en moest tijdens de oorlog het vlees van zijn koeien aan de Duitsers afstaan. De veearts keurde soms een gezonde koe af, zodat ‘ie geslacht kon worden en het vlees goedkoop aan de mensen verkocht kon worden. Mijn vader wist dat-ie zo een goede koe verloor, maar droeg op die manier toch zijn steentje bij.’

Die ochtend van het incident was Piet als 12-jarig jongetje nog bij zijn vader, herinnert hij zich. ‘Hij was in de tuin aan het werken, ik scharrelde wat rond. De buurman liep langs en vertelde dat een Lissenaar die nacht overvallen was – er was eten gestolen, en een fles jenever. Ik weet nog dat mijn vader zei dat hijzelf geluk had dat er bij hem niets was gepikt.’

Over wie die nachtelijke overval gepleegd had, hadden Piets vader en de buurman toen nog geen idee. Diezelfde avond sloot Piets vader zijn eigen boerderij af en deed de luiken voor de ramen dicht. Het was 2 mei, en duidelijk dat de oorlog in een kwestie van dagen of weken voorbij zou zijn. Piets vader en zijn vrouw gingen slapen, net als hun kinderen, waaronder twee dochters van begin twintig.

Toen werd er op de deur gebonsd.

‘Mijn ouders lagen allebei in bed en dachten dat het Duitsers waren. Die vroegen hem vaker om met zijn paard dingen te verplaatsen. Ook ’s nachts. Mijn moeder ging naar de deur, maar hield hem gesloten. De twee mannen spraken haar door de deur aan in een vreemde taal. Zij dacht dat het Duits was – ze was maar een simpel boerenvrouwtje. Ze antwoordde dat haar man niet kon rijden deze nacht, en ging weg. Maar zij gingen niet weg.’

‘Terug in bed stelde mijn vader haar gerust. Mijn moeder hoefde zich geen zorgen te maken, alle luiken zaten dicht. Tenminste, dat dacht hij. Mijn zussen waren het luik voor hun kamer vergeten te sluiten. Nu hoorde mijn vader hoe glas werd ingeslagen, gevolgd door een gil van mijn 24-jarige zus Nel. Hij rende naar haar kamer. Daar zag hij een militair staan, met een geweer op haar gericht.’

‘Mijn vader bulderde dat hij weg moest gaan – ‘opsodemieteren!’ De militair schrok, denk ik, draaide zich om, richtte het geweer op mijn vader en schoot. De kogel ging dwars door mijn vader heen, zo de muur achter hem in.’

Piets moeder riep in paniek dat er hulp moest komen. ‘Ons keffertje ging tekeer tegen die soldaten. Ik zag door de kier van de deur hoe een van hen zijn geweer op het beest richtte. Mijn moeder pakte hem op, gooide hem bij mij en mijn broer naar binnen en smeet de deur dicht. Ze wilde niet dat de hond ook neergeschoten werd.’

Wie zijn deze twee mannen?, vraagt Piet zich af. Wat doen ze hier, zo kort voor het langverwachte einde van de oorlog?

Daarvoor moeten we naar de duinen van Zuid-Holland, zegt historisch onderzoeker Remco Reiding. Aan het begin van de oorlog namen de Duitsers veel Oostfront-soldaten als krijgsgevangenen, legt hij uit. Armeniërs, Georgiërs, en een collectie volkeren uit Centraal-Azië, waaronder Turkmenen, Oezbeken en Kazachen. Voor deze Sovjetsoldaten waren de omstandigheden in Duitse kampen onvoorstelbaar wreed, zegt Reiding. ‘Zestig procent van die krijgsgevangen stierf er.’

De krijgsgevangenen hadden één uitweg: een Duits uniform aantrekken. ‘Ze werden dan voor de Wehrmacht getraind, en ingezet aan de kustlijn van West-Europa.’ Tussen Biarritz in Frankrijk en Texel zaten naar schatting een miljoen van deze ‘Osttruppen’. ‘Hoe verder naar het Westen, hoe beter, was de gedachte, want velen hadden uit lijfsbehoud voor Duitse dienst gekozen en waren dus niet loyaal aan de Duitsers. Zo zeiden Duitsers dat Armeniërs niet konden schieten, maar ze schoten expres mis.’

In Nederland zijn de Georgiërs op Texel het bekendst, die kwamen in april 1945 in opstand tegen de Duitsers. Reiding schat dat er in totaal zo’n vierduizend Sovjetsoldaten in Duitse dienst langdurig in Nederland gelegerd zijn geweest. ‘In Noord-Holland zaten de soldaten uit Centraal-Azië, maar uit wantrouwen rouleerden de Duitsers ze naar de Bollenstreek in Zuid-Holland. Aan het eind van de oorlog deserteerden de soldaten soms, of gingen ze op rooftochten.’

Na D-Day was namelijk duidelijk geworden dat Duitsland de oorlog niet zou winnen. De Osttruppen zouden waarschijnlijk worden uitgeleverd, en opnieuw in wrede kampen terechtkomen omdat ze hun land hadden verraden. ‘Dus sloeg de paniek toe. Ze probeerden te ontsnappen, onderduikadressen te vinden, maar spraken vaak geen Nederlands en Duits. En een kat in het nauw maakt rare sprongen.’

De twee soldaten die nu in paniek in Piets voorkamer beland waren, waren vermoedelijk Turkmenen of Oezbeken, die de nacht ervoor de andere Lissenaar hadden beroofd. Ze kwamen waarschijnlijk niet voor zijn zus, denkt Piet terugkijkend, maar voor eten en drinken. ‘Als mijn vader dat had geweten, was ‘ie niet zo tekeer gegaan en was het niet zo uit de hand gelopen.’

De Aziatische mannen waren snel op de vlucht geslagen, twee dokters waren onderweg. ‘Die wilden mijn vader meenemen, maar mijn moeder had liever dat hij thuis zou sterven dan onderweg.’ Piet ziet nog voor zich hoe hij met zijn moeder, broers en zussen om het bed van zijn vader geknield zaten. Hij herinnert zich hoe zijn vader afscheid nam. ‘Dag moe. Dag Kees. Dag Siem. Dag Wim. Dag Piet.’ Piet weet nog dat zijn vader ‘Dag Hein’, zei, naar zijn broer die op dat moment op een werkkamp in Duitsland zat. Daarna stierf hij.

‘Het was verschrikkelijk om mee te maken, maar ik weet nog wat mijn eerste gedachte was toen hij was gestorven’, zegt Piet met een ernstige blik in zijn ogen. ‘Gelukkig, nooit meer een pak slaag, dat dacht ik. ‘Mijn moeder begon te huilen, en de andere kinderen ook. Ik deed vanzelf mee, en voelde ineens ook verdriet.’

Toen Nederland op 5 mei bevrijd werd, lag Piets vader opgebaard. Omdat het gezin in de rouw was, mocht de 12-jarige Piet niet naar de bevrijdingsfeesten toe. ‘Dat vond ik jammer, want de sfeer was vrolijk in het dorp en somber bij ons thuis.’

De politie wist toen al te vertellen dat één van de twee deserteurs die nacht was gestorven. Zijn kameraad zou hem doodgeschoten hebben. ‘Misschien hadden ze ruzie gemaakt over wat er was gebeurd en hoe ze verder moesten. Misschien waren ze stomdronken van die fles jenever van de buurman, dat hebben wij in de familie altijd gezegd.’

Jaren later, toen Piet naar de ambachtsschool ging, vroeg een docent hem of hij ‘van de weduwe’ was. ‘De docent vertelde dat ook de andere soldaat een dag na de moord was doodgeschoten door de Duitsers. Dat had hij zelf gezien: het was in zijn achtertuin gebeurd.’

De kogel die Piets vader doodde, kwam jaren na de bevrijding tevoorschijn bij een verbouwing. Nu bewaart Piet hem. Na zijn dood zal de kogel naar zijn oudste zoon gaan, en die moet hem weer aan zijn eigen kinderen doorgeven.

‘De kogel is het bewijs van het verhaal van mijn vader. Dat mag mijn familie niet vergeten.’