Volkskrant Klimaatklok
Duurzaamheid Monumentale panden
Monumentale panden van het gas halen: dat kan, maar er hangt een stevig prijskaartje aan
Grachtenpanden en andere monumentale gebouwen zijn fraai om te zien, maar lastig om te verduurzamen. Toch zijn er voor eigenaren nu manieren om van het gas af te komen.
27 oktober 2021, 10:46
Vanaf het bed in de kleine slaapkamer van Wil Ottens kun je ieder geluid horen in de smalle Taksteeg van de Amsterdamse binnenstad. Wat ook goed doorkomt: het weer van vandaag.
Langs de houten kozijnen van haar 17e eeuwse pandje met klokgevel glipt de wind naar binnen, de vensters van enkel glas geven de kou van buiten direct door en de buitenmuur is tevens de binnenmuur. ‘Vandaar die tochtstrips’, zegt Ottens, een 72-jarige oud-verpleegkundige, tegen de klimaatadviseur die vandaag gratis komt kijken hoe haar woning verduurzaamd kan worden, en misschien wel helemaal van het gas af kan.
‘Die strips houden de tocht langs de vensterbank wel tegen, maar niet aan de bovenkant van het schuifraam en ook niet aan de zijkanten’, zegt adviseur Tom Huizer van adviesbureau De Groene Grachten. Hij maakt aantekeningen en foto’s met zijn Galaxy Tab. De 29-jarige werktuigbouwkundige ontwijkt een laaghangende kroonluchter. ‘Hmm, daar zitten geen LED-lampjes in.’
Zo struinen Huizer en de energieke Ottens het hele rijksmonument door. Van de spookachtige kruipruimte in de kelder tot de knusse zolder onder het puntdak. Een infraroodcamera verraadt koude en warme plekken in het huis. ‘Kijk, die verwarmingsbuizen lekken warmte langs de wand, dat raampje met dubbel glas is lek, uw dak is redelijk geïsoleerd.’
Over een paar dagen krijgt Ottens een kloek rapport met adviezen thuisgestuurd.
Zo gaat dat al een tijdje in heel Nederland waar circa 120 duizend monumentale panden staan, van Paleis Noordeinde tot de kruip-door-sluip-door woningen in de Taksteeg. Die verbruiken veel meer energie dan een nieuwbouwwoning en mogen bovendien niet zomaar worden aangepast vanwege de historische en culturele waarde.
Juist daarom mikt adviesbureau De Groene Grachten op monumenten. ‘Als het daar kan, kan het overal’, zegt directeur Suze Gehem die het bureau negen jaar geleden oprichtte met voormalig astronaut en hoogleraar Wubbo Ockels. Zij heeft zeventien duurzaamheidsadviseurs in dienst die eigenaren op weg helpen in heel Nederland. Amsterdam presenteerde vorig jaar de eerste monumenten zonder gasaansluiting. ‘Het Tropeninstituut, een van de grootste monumenten van het land, gaat volgend jaar al van het gas. Tien jaar eerder dan gepland!’
Hoe redden we het klimaat voor 2030?
De Groene Grachten betaalt de benodigde aanpassingen niet. En die kunnen oplopen: isolatie van muren, vloeren, daken, vensters; omvangrijke installatie van warmtepompen, ondergrondse leidingen, zonnepanelen, warmwaterboiler. Een eigenaar kan zo honderdduizend euro verder zijn. Gehem: ‘Dat zijn wel de extreme gevallen. Op onze website geven we zeventig tips waarmee je al veel kunt bereiken: leidingen isoleren, tochtstrips aanbrengen, verwarmingsketel van 80 naar 60 graden zetten: dat scheelt vaak al 20 procent verbruik.’
Gehem verwacht komende jaren speciale subsidies voor monumenteigenaren. De Groene Grachten kampt inmiddels met een wachtlijst. ‘We hebben een digitale tool ontwikkeld waarmee we sneller advies kunnen geven. Daarnaast leiden we monumentenwachten op in alle provincies, want alleen kunnen we het werk niet meer aan.’
In de Taksteeg kijkt adviseur Huizer omhoog langs de gevel en wiebelt met zijn hoofd heen en weer. ‘Zo kan ik zien of er bobbeltjes zitten in het vensterglas. Zo ja, dan is het getrokken glas en dat mag je niet zomaar vervangen. Zo nee, dan kan een eigenaar een vergunning aanvragen voor op maat gemaakt dubbel glas.’ Voor de slaapkamer adviseert Huizer achterzetvensters met een luik erin. Dan kan mevrouw Ottens niet meer uit het raam hangen, maar nog wel haar planten water geven. ‘Helpt ook tegen geluidsoverlast.’
Op de begane grond slalomt Huizer langs toeristen in een ontbijtcafé waar de keuken zoveel warmte produceert dat ook de airconditioning aan de muur aan staat. Op de tweede verdieping, waar een grote rode kater zich behaaglijk uitstrekt, noteert de adviseur dat de thermostaat op 23 graden staat. Ottens: ‘Tsja, daar staat ‘ie altijd op, vanaf zes uur ’s ochtends.’
‘Een monument helemaal aanpassen en van het gas halen is de meeste vergaande oplossing’, zegt hij. ‘Er zijn ook tussenoplossingen mogelijk, zoals een hybride waterpomp, groen gas of waterstof.’ Volgens Visser kan al veel gas worden bespaard, zonder dure aanpassingen. ‘Mijn voorstel zou zijn om verschillende pilots op te zetten met monumenten, en de resultaten te vergelijken.’
In zijn advies stelt Huizer later dat het gasverbruik van mevrouw Ottens met 2.644 m3 per jaar aan de hoge kant is. Hij somt enkele snelle verbeteringen op: thermostaat lager zetten, leidingen isoleren, ledlampen indraaien, radiatorfolie plaatsen, slimme radiatorknoppen installeren. Daarna volgt een lijst met isolatieklussen: vensters, kieren, vloeren.
Hoeveel
kost het?
Bij het verduurzamen van een grachtenpand zijn er twee opties: een aardgasvrij pand of een volledig elektrisch pand. Bij die tweede optie moet je ook rekenen op het installeren van een warmtepomp en andere bouwkundige en elektrotechnische aanpassingen. In onderstaande tabel worden de kosten voor beide scenario's uitgesplitst.
Maatregelen
Aardgasvrij
Volledig elektrisch
Quick wins
Led, leidingwerk isoleren, slimme thermostaatknop, radiatorknoppen, setpointverlagen, douchekop
€ 1.610
€ 1.610
Isolatie
Achterzetramen, HR++ glas/dun dubbelglas, vloerisolatie
€ 13.650
€ 13.650
Ventilatie met WTW
€ 7.000
€ 7.000
Radiatoren & leidingwerk
€ 10.500
€ 10.500
Warmtepompboiler restaurant
€ 2.500
€ 2.500
Warmtepomp en bouwkundige en elektrotechnische aanpassingen
€ 27.500
Inductiekoken woning en B&B
€ 2.000
€ 2.000
Inductiekoken restaurant
€ 5.000
€ 5.000
Investering Totaal
€ 42.260
€ 69.760
Subsidie
€ 0
€ 5.000
Terugverdientijd
O.b.v. actuele energietarieven
17 jaar
20 jaar
In het restaurant zou de keukenwarmte kunnen worden hergebruikt om water te verwarmen via een warmtepompboiler. De woning kan aardgasvrij worden gemaakt met een warmtepomp en boiler, of worden voorbereid op een gasvrije toekomst in afwachting van een collectieve warmtevoorziening. Bijvoorbeeld met een tijdelijk hybride systeem. De Groene Grachten onderzoekt met het Amsterdamse samenwerkingsverband Green Light District (onder meer de gemeente en TU Delft) of grachtenwater of het metrostelsel kan worden gebruikt als collectieve warmtebron. Zij betalen ook het advies voor mevrouw Ottens.
Haar investering, zo blijkt, kan oplopen tot 65 duizend euro, inclusief subsidie. ‘Ik wist dat het duur zou zijn, maar zo duur..’. Geen bank wil een hypotheek verstrekken, stelt Ottens, ondanks de enorme overwaarde op haar huis. ‘Ik ben te oud voor ze.’ Desondanks blijft ze opgewekt. ‘Je hoeft natuurlijk niet alles in één klap uit te voeren. Er staan hele nuttige dingen in dat rapport die ik zeker ga uitvoeren, maar wel stapje voor stapje.’