Het gebaar dat de verdachte van de aanslag in Nieuw-Zeeland maakte: een handgebaar van een moordenaar

Op dinsdag 19 maart sprak de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern het parlement toe. ‘Wij, in Nieuw-Zeeland, gaan hem niets geven. Zelfs zijn naam niet.’

De man waar ze over sprak had vier dagen eerder 50 mensen doodgeschoten bij een terroristische aanslag op twee moskeeën in de stad Christchurch. De dader, Brenton Tarrant, een Australiër van 28 jaar, had zijn aanslag via livestreaming rechtstreeks op Facebook verspreid. Facebook meldde dat er in het eerste etmaal na de aanslag 300 duizend video’s waren verwijderd en ruim een miljoen uploads waren voorkomen. Het bekijken, bezitten en verspreiden van de beelden is inmiddels in Nieuw- Zeeland strafbaar.

Vlak voor de aanslag had de dader online een document verspreid van 74 pagina’s met als titel The great replacement (‘De grote vervanging’) dat aansluit bij het in extreemrechtse kringen gepropageerde wereldbeeld dat de westerse cultuur ten onder dreigt te gaan, ten opzichte van groepen die het westen ‘overspoelen’.

16 maart, een dag na de aanslag werd Tarrant voorgeleid voor de rechtbank. Hij droeg een wit gevangenisuniform; zijn handen geboeid voor zich. Journalisten, cameramensen en fotografen hadden zich aan de andere zijde van de ruimte opgesteld, geselecteerd voor een zogenaamd pool-systeem, waarbij de beelden gedeeld moesten worden. Journalisten beschreven een zelfgenoegzame grijns, waarvoor ze in het Engels het woord ‘smirk’ hebben.

De rechter, Paul Kellar, had weliswaar toegestaan dat het voorgeleiden in beeld werd gebracht, maar de foto’s van de verdachte konden alleen verspreid worden als het gezicht onherkenbaar was gepixeld of geblurd. Dit ‘blurren‘ sloot dus niet aan bij het later door de premier uitgesproken voornemen om de aanslagpleger op geen enkele manier een gezicht of een naam te geven. Het sloot aan bij de gangbare rechten die een verdachte heeft, de ‘fair-trial’-rechten, al heeft diezelfde figuur niets met die rechtsstaat op – om het zacht uit te drukken.

Martin Hunter (zie foto hierboven) was een van de fotografen die in de rechtszaal aanwezig was. Hij zal van te voren hebben geweten dat het gezicht van de man op wie hij zijn camera richtte niet in beeld zou komen. Het blurren zal bij de fotopersbureaus zijn gebeurd. Het was een soort minimalistisch blurren, waarbij de herkenbaarheid van het gezicht weliswaar is verdwenen, maar toch de contouren van een gelaat blijven staan; het voorhoofd, de ogen, de mond.

Met zijn rechterhand maakte de schutter een gebaar waarbij hij met duim en wijsvinger een rondje vormde. Samen met de andere drie vingers zou dit gebaar staan voor WP (White Power), een soort extremistische middelvinger die al dan niet ironisch bedoeld zijn oorsprong zou hebben op ‘alt-right’-fora op de website 4chan. Het handgebaar biedt een echo van eerdere beelden: de nazigroet van die andere extreemrechtse massamoordenaar Anders Breivik (77 slachtoffers), bij twee optredens voor Noorse rechters.

Zouden Martin Hunter en zijn collega’s gezien hebben dat Tarrant het handgebaar maakt, en zo ja, zouden ze op dat moment paraat hebben waar dit naar verwijst? Een aantal Nieuw-Zeelandse media – check bijvoorbeeld Radio New Zealand – snijdt de foto’s van de voorgeleiding scherp aan, zodat de hand eraf valt: geen podium voor de moordenaar en zijn extremistische propaganda.

De aanslag in Christchurch heeft ondertussen wel het gezicht van Jacinda Ardern gekregen, met een optreden dat een indrukwekkende en hoopvolle combinatie van compassie en kracht bood. Niet alleen voor Nieuw-Zeeland trouwens, maar ook overzee.

Uit dezelfde speech van 19 maart: ‘Hij wilde veel dingen met zijn terreurdaad, en een daarvan is bekendheid. En daarom zult u mij nooit zijn naam horen uitspreken. Hij is een terrorist. Hij is een misdadiger. Hij is een extremist. Maar hij zal, als ik spreek, naamloos blijven.’

Ze besluit: ‘En aan de anderen, smeek ik u: Noem de namen van de levens die verloren zijn gegaan, maar niet de naam van de man die dat leven heeft genomen.’