Zoeken zonder een stortvloed aan cookies als alternatief voor Google

‘We hebben de wind mee’, zegt Ancilla van de Leest van Startpage. Ze doelt daarmee op de toenemende aandacht voor privacy en voor de macht van de grote dataverzamelaars uit Silicon Valley. Google bijvoorbeeld. Maar wind mee of niet, nog altijd is Startpage bij het grote publiek een totaal onbekend fenomeen.

De Nederlandse zoekdienst probeert zich al een tijdje van Google te onderscheiden omdat het de gegevens van zijn bezoekers niet opslaat, iets wat Google standaard wel doet. Het gevolg: voor de zoekmachine is ieder bezoek altijd weer nieuw. Geen oude bekenden die, zoals bij Google, gericht kunnen worden benaderd met gepersonaliseerde resultaten of advertenties.

En nu voegt Startpage daar wat aan toe: wie vanuit de zoekresultaten doorklikt, kan dat anoniem doen, zonder dat er een stortvloed aan cookies worden geplaatst. En zo weet – pakweg – de verkoper van vliegtickets niet of u uit Albanië of Nederland komt, of u al vaker hebt gezocht op tickets en of u een dure iPhone of een oude computer gebruikt. Al die zaken kunnen meespelen bij de prijzen die uiteindelijk getoond worden.

Het is een van de uitwassen van de verzamelwoede van techbedrijven waar Van de Leest zich druk om maakt. Maar privacy gaat verder dan prijsverschillen op basis van gedrag en locatie: ‘Privacy is een grondrecht voor iedere burger. Je hoeft je er niet bij neer te leggen dat grote bedrijven er vandoor gaan met je gegevens en deze verder verhandelen.’

Filterbubbel

Er is nog iets anders waarvoor de Nederlandse zoekdienst volgens Van de Leest een oplossing heeft: de kwalijke effecten van de filterbubbel. Omdat de zoekdienst geen gegevens bewaart, kan het ook geen resultaten tonen op basis van eerdere zoekopdrachten of andere gegevens. ‘Die bubbel is een onderschat probleem. De huidige polarisatie is voor een deel uit te verklaren uit de echokamers.’ Ook concurrent Duckduckgo zet zich af tegen de gepersonaliseerde zoekresultaten van Google. Google zelf benadrukt trouwens dat er geen grote verschillen zijn op basis van persoonlijke profielen.

Los daarvan zijn consumenten volgens Van de Leest klaar met de grote macht die bij een paar bedrijven ligt. Maar floreren diensten als Google niet juist ook dankzij die gigantische kennis die ze hebben van hun gebruikers? Kunnen ze daardoor niet ook goede diensten aanbieden? Van de Leest: ‘Natuurlijk is dat zo. Maar je moet je wel altijd afvragen of je echt wil dat je met je gegevens betaalt. Is dat echt nodig? Onze zoekdienst bewijst dat het ook zonder die data kan.’

Afhankelijk van Google

Zonder data misschien, maar niet zonder Google. Startpage maakt op de achtergrond gewoon gebruik van de zoektechnologie van de grote concurrent. Volgens Van de Leest heeft Startpage weinig keus. ‘Er zijn maar een paar bedrijven die zich eigen zoektechnologie kunnen veroorloven. Yahoo zou bijvoorbeeld ook kunnen, maar die is erg Amerikaans. En Bing schiet ook niet op, want die is van Microsoft. Andere zijn weer op China of Rusland gericht. Voor ons is Google onverslaanbaar.’

Joris van Hoboken, onderzoeker aan het Instituut voor Informatierecht van de Universiteit van Amsterdam en hoogleraar in Brussel, vindt het goed dat er diensten als Startpage zijn die zich hardmaken voor privacy. ‘Ze zijn daarin trouwens niet uniek. Kijk naar het Amerikaanse Duckduckgo.’

Een ander voorbeeld is het van oorsprong Franse Qwant, dat met de nodige overheidssteun in de markt is gezet. Precies dat laatste illustreert volgens Van Hoboken ook een probleem: met Google valt op eigen houtje niet te concurreren. In het verleden verdwenen bovendien ooit veelbelovende alternatieven.

Zo werd Blekko in 2015 door IBM opgeslokt. Brusselse hoogleraar Van Hoboken: ‘Google betaalt dit jaar alleen al 9 miljard dollar aan Apple om de standaardzoekmachine op iPhones te mogen blijven. Negen miljard! Dat zijn absurde bedragen.’ Ook Van de Leest erkent dat het heel moeilijk is om bekendheid te krijgen zonder dit soort deals. Van Hoboken oppert nog wel een idee: ‘Waarom worden privacyvriendelijke diensten als Startpage niet door de overheid gepromoot door ze als standaarddienst in te stellen op elke computer op scholen en overheidsinstellingen? Je moet ergens beginnen.’

Informatierecht-onderzoeker Van Hoboken snapt de samenwerking tussen Startpage en Google, maar vindt deze ook wat ‘ambivalent’. ‘Google wordt toch weer wat wijzer door zo’n samenwerking. Omdat ze wat geld krijgen, maar ook omdat ze met elke zoekopdracht weer slimmer worden.’