Zelfvoorzienend worden is een heel dure grap

De Europese Commissie streeft naar strategische autonomie, en presenteerde hiertoe deze week plannen voor het lokaal winnen van (veel meer) grondstoffen. De ambitie om in Europa (veel meer) computerchips te gaan fabriceren, was al eerder uitgesproken. Tussen de bedrijven door versoepelde de Commissie de regels voor het geven van staatssteun aan bedrijven die iets doen met groene technologie.

Zelfvoorzienend worden is nogal een ding, dezer dagen. Het komt me voor dat er hierbij voortvarend wordt gehandeld terwijl het nadenken eigenlijk nog moet beginnen.

Het streven naar meer autonomie komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. Er zijn voldoende aanleidingen, van uiteenlopende aard. We hadden corona en de schaarste aan medische hulpmiddelen; en corona en de onderbroken aanvoerlijnen (vooral) vanuit Azië. Rusland en de oorlog en het gas. De Verenigde Staten en ‘America First’ en de Inflation Reduction Act. China en de grondstoffendiplomatie en de spionage. Er is nogal wat aan de hand dat om reflectie vraagt.

Is autonomie een nastrevenswaardig ideaal? Op welk niveau dan? Op het niveau van de aarde zijn we het al. Werelddeel dan maar? Land? Stad? Buurt? Huishouden? De directeur van het Centraal Planbureau, Pieter Hasekamp, maakte er eerder dit jaar in het FD een rake opmerking over. ‘Feit is dat volledige strategische autonomie lijkt op Noord-Korea: autarkisch, akelig en arm.’

Het fundamentele punt is dat handelen met andere mensen, steden, landen en werelddelen voordelen oplevert. Handel maakt arbeidsdeling en specialisatie mogelijk, vergroot markten en zet dus de deur open naar het vinden van schaalvoordelen in de productie, schept ruimte voor het benutten van comparatieve voordelen, en zo voort en zo verder. De welvaart op aarde is in de periode na de Tweede Wereldoorlog sterk toegenomen doordat we steeds meer met elkaar zijn gaan handelen, binnen Europa maar ook in de hele wereld.

Wat gebeurt er als landen of werelddelen gaan streven naar ‘strategische autonomie’ en dus de handel frustreren, blokkeren, stuksubsidiëren? De handelsvoordelen nemen af, de wereldwijde welvaart daalt. Iets platter geformuleerd, dichter bij huis: de koopkracht van huishoudens neemt af.

Hiermee is natuurlijk niet gezegd dat vrijhandel zaligmakend is. Er kunnen allerlei redenen zijn om hieraan grenzen te stellen, variërend van te stellen gezondheidseisen aan producten tot milieukenmerken en eisen ten aanzien van de werkomstandigheden bij de productie. Dat Europa een CO2-grensheffing gaat opleggen omwille van het klimaat is een prima plan, bijvoorbeeld, want dat is weliswaar handelsbelemmerend maar tegelijkertijd welvaartsbevorderend. Naast het stellen van (goed beargumenteerde) grenzen aan handel is het zaak door herverdeling van inkomen de verliezers van globalisering netjes te compenseren.

Maar juist omdat de voordelen van handel zo groot zijn, is het belangrijk met uitzonderingen en beperkingen prudent om te gaan. Er is veel te verliezen. Zelfvoorzienend worden is een heel dure grap. En daarbij gaat het niet zozeer om de eenmalige investeringskosten in, bijvoorbeeld, chipfabrieken, maar om de prijs van die Europese chips die jaar in jaar uit hoger zal liggen dan die van de identieke chips die nu uit China komen.

Op het wereldtoneel worden de afgelopen jaren indrukwekkende scènes gespeeld. Die stemmen tot nadenken, óók over internationale afhankelijkheden en handelsbeperkingen. Maar het ongebreidelde enthousiasme waarmee Europa nu werkt aan ‘strategische autonomie’, is volkomen misplaatst.