Zelfs Italiës doden betalen voor Europa

PAS in de lente van 1998 moeten de EMU-kandidaten examen doen, maar nu al krijgen de zwakke broeders rapportcijfers uitgedeeld. Strenge meesters hebben Italië een onvoldoende gegeven. Rome protesteert heftig tegen deze voortijdige afwijzing. Italië doet zijn uiterste best om alsnog aansluiting te krijgen bij de besten van de Europese klas. Die poging om tegen de klippen op te saneren, stuit op hoge politieke obstakels. Maar een alternatief is er niet.

Italië lijkt op de scholier die al dagen weet dat er een groot proefwerk zit aan te komen, en toch pas de avond tevoren begint te leren. Die late reactie is logisch, want wie gewend is aan uitgeven en verspillen, wordt niet snel behendig in het aanhalen van de buikriem. Ook de gedecideerd pro-Europese premier Romano Prodi, aan de regering sinds mei vorig jaar, dacht aanvankelijk dat het met de offers voor de EMU zo'n vaart niet zou lopen.

Zeker, er moest in de begroting van dit jaar flink worden gehakt. Maar Prodi dacht dat de 'Club Med' - Italië, Spanje en andere Middellandse Zeelanden - er wel in zou slagen de invoering van de EMU uitgesteld te krijgen. Dat zou hem, dacht hij, genoeg respijt geven om de bezuinigingen te doseren. Maar van premier Aznar kreeg hij te horen dat Spanje alles zou doen om op tijd, 1 januari 1999, in de EMU te komen. En toen moest Prodi ook wel. Dat was eind september

Van de ene dag op de andere werd de bezuinigingsoperatie bijna verdubbeld tot zeventig miljard gulden. Die was na veel protesten nog niet aangenomen of het werd duidelijk dat nog dit voorjaar opnieuw diep moet worden gesneden. En daarna zou het mes voor de laatste keer toeslaan bij het opstellen van de voor het EMU-examen beslissende begroting voor 1998. Die zou het financieringstekort, eind 1996 nog 7,3 procent van het bruto binnenlands product, moeten terugbrengen tot de EMU-norm van 3 procent.

Vooralsnog deed beroepsoptimist Prodi alsof zijn neus bloedde. Was de lire niet met succes teruggekeerd in het EMS, waarin ze sterker was gebleken dan de middenkoers? En dan de inflatie: in één jaar tijd prachtig gedaald van 5,5 naar 2,6 procent, een in Italië schier vergeten niveau. De rente: in sneltreinvaart gezakt van 15 procent in 1992 naar 6,75 procent nu. Dat voorspelt veel goeds voor een daling van de staatsschuld, die met ruim 2,5 biljoen gulden ruim twee keer zo hoog is als de 60 procent van het bbp die Maastricht graag ziet. Kortom, Italië had zijn financiële stabiliteit en het vertrouwen van de markt teruggewonnen. Nog maar kort geleden voldeed Italië aan geen van de vijf normen van Maastricht. Drie waren er nu al gehaald, en de andere twee zouden snel, en in ieder geval vóór het examen, volgen. Denkt Prodi.

In Duitsland denken ze daar anders over, en dat hebben ze Prodi onofficieel, maar daarom niet minder hard, duidelijk gemaakt. De regering in Bonn wil de Duitse kiezers verlossen van het schrikbeeld van een door Italië verzwakte euro. Functionarissen van de Bundesbank, managers van grote Duitse privébanken en de Nederlandse bankpresident Wim Duisenberg hadden de aanmoediging van Helmut Kohl niet nodig om Italië op de euro-wachtlijst te zetten.

Die domper kwam sommige Italianen uitstekend uit. Mensen als Fiat-president Romiti, minister van Buitenlandse Zaken Dini en politici van allerlei partijen willen best één of twee jaar met de EMU wachten, zodat Italië gezond en wel Europa kan binnenstappen en niet als een uitgemergelde patiënt. De eurosceptici gaan verder. Europa, zeggen ze, is te duur. En wat voor zin hebben alle offers als het ons toch niet lukt Europa op tijd te halen?

De sceptici krijgen applaus van een groeiend legioen dat Prodi's optimisme niet kan snappen. Ze zien dat de economie niet groeit en de werkloosheid wel, dat productie en consumptie afnemen en dat de beloofde grote investeringen uitblijven. En dat ze in naam van een dubieuze aansluiting bij Europa meer belasting moeten betalen. Zelfs de doden - de nabestaanden van degenen die vorig jaar zijn overleden - zijn aangeslagen voor de eurotax, hoewel ze het beloofde Europese land niet zullen binnengaan. Begint Europa niet een nachtmerrie te worden? Was het vroeger, zonder Europa en mét gul spenderende politici, niet veel beter?

Prodi vindt dat waanzin. Alleen binnen Europa, zegt hij, kunnen we de oplossing vinden van onze problemen. Hij ziet de vlam in de pan slaan als Italië niet bij de eerste groep de EMU haalt. Prodi is niet de enige die in dat geval een rampenscenario voorziet: de lire zal bezwijken, de inflatie triomfantelijk terugkeren, de rente stijgen, de werkloosheid explosief groeien, met als waarschijnlijke gevolgen sociale onrust en een opstand van de separatisten in Noord-Italië. Vóór die tijd is Prodi al afgetreden, omdat hij in zijn politieke hoofddoel, Italië in Europa brengen, heeft gefaald.

De premier zet alles op alles om het niet zover te laten komen. Maar wat kan hij doen om het financieringstekort en de schuld in overeenstemming te brengen met de normen van Maastricht? Nieuwe belastingen zijn ondenkbaar. Een succesvolle strijd tegen de mega-belastingontduiking vereist veel tijd en een nieuwe mentaliteit. De enige mogelijkheid om op korte termijn het tekort structureel te verkleinen, is het uitvoeren van substantiële besparingen op de uitgaven voor de verzorgingsstaat: gezondheidszorg en vooral de pensioenen.

Op dat punt zijn andere West-Europese landen Italië voorgegaan. Maar die hadden geen centrum-linkse regering zoals Italië. Laat staan dat ze last hadden van een middelgrote en veeleisende partij als Communistische Herstichting. Acht jaar na de val van de muur van Berlijn is het lot van de regering van een groot Westers land in handen van orthodoxe communisten. Ze steunen de regering, onder duizend voorwaarden. Ze laten geen dag voorbij gaan zonder te dreigen dat ze die beslissende steun zullen intrekken als Prodi hun zin niet doet.

Hoe kan een linkse regering gaan hakken in de verzorgingsstaat zonder haar achterban weg te jagen? En hoe kan ze dat doen zonder de communistische poot onder haar eigen stoel door te zagen? De communistische leider Bertinotti was beeldend genoeg toen hij zei: 'Wie aan de pensioenen komt, sterft.' En ook de vakbonden zwaaien al bij voorbaat met de strijdbijl.

Prodi leek volkomen klem te zitten. Om Europa binnen te komen, moet hij het pensioenstelsel hervormen. Maar knabbelen aan de pensioenen zou zijn val betekenen. Wat te doen? Bertinotti inwisselen voor een bondgenoot uit het rechtse kamp? Een monsterverbond sluiten met de rechtse leider Berlusconi, die prompt zijn politieke hulp aanbood in ruil voor een ingreep in de pensioenen? Even leek Italiës machtigste politicus daartoe bereid te zijn.

Die politicus is aspirant-premier Massimo D'Alema. Hij leidt de grootste regeringspartij en de parlementscommissie voor staatkundige hervormingen. D'Alema heeft een duidelijk project: meer macht geven aan de premier, Italië moderniseren, zijn eigen ex-communistische partij PDS uitbouwen tot een moderne sociaal-democratische partij, de verzorgingsstaat niet afbreken maar hervormen, en dankzij dat alles van Italië een volwaardige Europese partner maken. Dat is hij vorige week aan Kohl komen uitleggen, een dag voordat Prodi in Bonn langskwam.

D'Alema wil wel met Berlusconi samenwerken, maar daarvoor niet, of nog niet, de regeringscoalitie opbreken. Hij heeft een plan opgesteld om de cirkel te kwadrateren. De verzorgingsstaat, zegt hij, kost te veel: bijna 23 procent van het nationaal inkomen. Tweederde daarvan gaat op aan pensioenen. Zonder correcties zullen de pensioenkosten over dertig jaar verdubbeld zijn.

In het in 1995 hervormde pensioenstelsel zitten nog veel onrechtvaardigheden, verspillingen en privileges, zoals de 'babypensioenen' voor twee miljoen jeugdige, vaak zwart bijverdienende vutters. D'Alema wil het stelsel stroomlijnen en het uitgespaarde geld vooral gebruiken om nieuwe banen te creëeren en daarmee de economie een stevige injectie te geven. Dinsdag is een regeringscommissie ingesteld om dit plan uit te werken. Succes niet verzekerd. Een succesvol EMU-examen dus evenmin.