'Wat kunnen bewoners doen tegen een staatsbedrijf?'

Een slaperig gehucht met een paar duizend tabaksboeren, meer was Jiaoshi niet. Tot staatsenergiegigant Sinopec neerstreek om het schaliegas uit de heuvels rond Jiaoshi te halen. 'Wij kleuren zo'n dorp in een klap rood', zegt Hu Yongjie, voorlichter van Sinopec Fuling. Op het hoogtepunt werden er honderden bronnen tegelijk geboord en liepen er 40 duizend man in rode werkkleding in Jiaoshi tussen de tabaksboertjes rond.

Schaliegas-boom

Zes dagen boren, veertig dagen fracken en honderd dagen stabiliseren: dan produceert zo'n schaliegasbron voor een periode van twintig jaar en gaat de rode golf verder. Bij de volgende heuvelrug begint het proces van boren en fracking opnieuw. In dit geïsoleerde gebied van ruim 7.300 vierkante kilometer in Zuidwest-China is de schaliegas-boom in volle gang.

China barst van het schaliegas - de voorraden zijn ruim anderhalf keer groter dan die van de Verenigde Staten. Van nature is China niet gezegend met imposante olie- en gasvoorraden: energie komt vooral van vervuilende steenkool en geïmporteerde olie en aardgas, bijvoorbeeld uit Rusland. Aardgas wordt aangeprezen als een van de pijlers van het schone-energiebeleid, dat de zwaar vervuilde lucht in de smoggy miljoenensteden moet bestrijden.

Als alles volgens plan gaat, is in 2020 aardgas goed voor 15 procent van de Chinese energiemix. Nu al is China de op drie na grootste gasconsument ter wereld. Al nam dit jaar de gasconsumptie door de lagere economische groei minder snel toe dan verwacht, voor de lange termijn zet de Chinese staat zijn kaarten op aardgas. Deze week werden nieuwe subsidies voor het gebruik van pijplijnen aangekondigd, zodat het vervoer van schaliegas naar de industriecentra goedkoper wordt. Sinopec en soortgelijke bedrijven lobbyen stevig voor voortzetting van de subsidies voor het schaliegas zelf, dat tot 2018 met financiële steun van de centrale overheid goedkoop gehouden wordt om het gebruik te stimuleren.

Overlast voor omwonenden

Dit is niet de eerste keer dat China zich aan schaliegas waagt. In 2013 was de eerste boom. Met veel fanfare werden multinationals zoals Shell en Schlumberger naar Zuidwest-China gehaald. Dat bleek een tegenvaller, vooral op het gebied van de exploitatiekosten. Het Chinese schaliegas zit veel dieper dan dat in de Verenigde Staten. De gecompliceerde geologie van het heuvellandschap en de diepte - 2.500 meter onder de grond is voor Sinopec gebruikelijk - maken de exploitatie twee keer duurder dan in de VS.

Met boren alleen ben je er niet: voor fracking zijn grote hoeveelheden water nodig. Grote delen van China kampen juist met watertekort. Ook lastig is de bevolkingsdichtheid in de wingebieden, waar heel veel mensen schadeloos moeten worden gesteld voor het gebruik van hun land. De geluidsoverlast en de stank van het affakkelen van gas wordt niet gecompenseerd, waardoor de verhoudingen tussen de gasboorders en dorpelingen gespannen kunnen zijn.

Lastig, vinden de internationale spelers, die het ook onprettig vonden dat ze alleen toegang kregen tot de velden aan het handje van de Chinese staatsbedrijven. Na enkele jaren onrendabel gesukkel met proefboringen gooiden de meeste in 2015 de handdoek in de ring. Als de olieprijzen de pan uitrijzen willen ze Chinees schaliegas weer eens overwegen. Voor nu laten ze het over aan Sinopec en Petrochina, de twee grootste Chinese staatsbedrijven op energiegebied.

Sinopec en Petrochina zijn groot geworden met olie, maar de schaarse oliebronnen die China heeft leveren steeds minder op. Elke nieuwe energiebron op eigen bodem, hoe kostbaar ook, is onweerstaanbaar voor deze staatsbedrijven. Elders mag de schaliegashype wegens milieuproblemen met vervuild grondwater en bezwaren van omwonenden voorbij zijn, in stroomvretend China is het schaliegas wel aantrekkelijk. Dat de markt nu nog niet witheet is, doet er niet toe, zegt Hu Degao, manager van Sinopec Fuling. 'De overheid heeft doelen gesteld voor een schoner energiebeleid. Dan komt die markt vroeg of later vanzelf.'

Sinopec niet langer afhankelijk van Westen

En dan is Sinopec spekkoper met het eerste commerciële schaliegasproject in China, dat volgens Hu nu al rendabel is. De uitvalsbasis voor het wingebied is Fuling, een stad aan de Yangtze. De zijrivieren die de Yangtze voeden, leveren in elk geval genoeg water. Sinopec heeft pijpleidingen van ruim 20 kilometer naar de rivieren aangelegd voor het fracken van vele honderden bronnen. Het op gang brengen van een enkele bron vergt 30 duizend vierkante kubieke meter. Daarvan komt geen druppel uit het plaatselijk grondwater, aldus Sinopec.

Zo'n pijplijn is duur, maar Sinopec heeft de kosten van het boren met 20 procent omlaag weten te krijgen. Tijdens de eerste boom in 2013 konden de Chinezen zelf niet eens boren. Ze waren afhankelijk van westerse knowhow. Alle machines, pijpleidingen en apparatuur moesten worden geïmporteerd. Inmiddels heeft Sinopec de technologie zelf in huis en dat is een stuk goedkoper.

Sinopec erkent de 'uitdagingen' van de risico's voor het milieu, maar zegt er hard aan te werken. Bij alle bronnen wordt geregeld gekeken of er ondanks alle voorzorgsmaatregelen tijdens het fracken geen vervuild water in het grondwater doorsijpelt. De plaatselijke milieudiensten houden toezicht op de gespecialiseerde bedrijven die het afvalwater in opdracht van Sinopec schoonmaken.

Lokale overheden

Op samenwerking met buitenlanders zit Sinopec niet meer te wachten. Liu Yaowen, hoofd techniek, zegt dat dat iets was uit de pessimistische begintijd, toen Chinese ingenieurs het schaliegas alleen met Amerikaanse hulp uit de grond kregen. 'Nu kunnen we het zelf. We experimenteren met boren op vierduizend meter, we hebben nieuwe isolatiesystemen die voorkomen dat het grondwater door fracking wordt vervuild. Met buitenlandse bedrijven werken is lastig en onhandig. Die begrijpen onze Chinese strategie niet.'

Zoals een joint venture om de plaatselijke overheid achter een boorproject te krijgen. Die haakte in het verleden nog weleens af, als dorpsleiders doorkregen dat schaliegas meer overlast dan economische groei oplevert. In Jiaoshi heeft een investeringsmaatschappij van de plaatselijke overheid een procent aandelen in het Fuling-gasveld cadeau gekregen. In westerse ogen is het een merkwaardige constructie: de overheid, de facto toezichthouder op de milieu-effecten van schaliegaswinning, is tegelijk aandeelhouder in de winning.

Zorgen wegnemen bij omwonenden

Sinopec ziet het probleem niet: het gaat erom de overheid te motiveren met de gaswinsten. Zo maakt het onbeduidende plaatsje een sprong naar de moderne tijd. Het districtsbestuur heeft al een spiksplinternieuwe brandweerkazerne plus politiebureau neergezet: pal tegenover een tijdelijke Sinopec-wijk van honderden containers, waar de schaliegaswerknemers wonen. De rest van boomtown Jiaoshi bestaat uit mobieletelefoonwinkels en onafgebouwde nieuwe woningen van drie verdiepingen hoog. Een kosmopolitisch brandpunt van economische bedrijvigheid, vergeleken met de lemen boerenhoeves op het omringend platteland.

Boer Zhang Yunhuai (66) heeft de 'Heldenbron', de eerste gasbron die in 2012 werd geslagen, als buurman. Totaal geen last van gehad, vertelt hij onder toeziend oog van de Sinopec-voorlichtingsbrigade. 'Ik verdiende er zelfs geld aan!' Voor elke 666 vierkante meter land die Sinopec nodig heeft krijgt een boer per jaar 266 euro schadevergoeding. Na twee jaar gaat er een vrolijk gekleurd hek om de installaties heen, en een heggetje. De rest van het land wordt dan weer voor mais en tabak gebruikt. 'Ik heb ook wat centen meegepakt door te helpen met de aanleg van de weg naar het boorterrein', aldus Zhang. Omwonenden vragen stellen zonder aanwezigheid van Sinopec is overigens onmogelijk: de politie in Fuling heeft liever dat verslaggevers direct na het persbezoek aan Sinopec vertrekken.

Trotse arbeiders

Bij bron ZY-SY805 wordt gefrackt. Als de persbus het terrein oprijdt, doen de arbeiders snel de luikjes van de brullende generatoren dicht. Dan nog is het geluid hels. 'Daarom boren we niet aan een stuk door. Als we 's nachts doorgaan gaat het volk klagen. Onze generatoren op olie laten lopen stinkt, dus we gebruiken dure stroom. Alles om de omwonenden te plezieren', zegt een arbeider op platform 66. De boerderijtjes staan een vallei verder. De arbeider constateert een beetje nors dat het een stuk sneller en goedkoper kan. 'We hadden beter in hun achtertuin kunnen boren. Maar we moeten rekening met de omwonenden.'

Deze mannen zijn de trotse derde generatie energiepioniers, die in dienst van de staat de natie van stroom voorzien. 'Onze grootvaders sloegen de eerste oliebronnen van China met een handboor. Onze vaders werkten in de onherbergzaamste woestijnen. Wij zetten hun werk voort met schaliegas', zegt Hu Yongjie stralend. De omstandigheden in de containersdorpen rond de boorplatforms zijn paradijselijk vergeleken met de barakken waar zijn ouders woonden. 'Internet, airconditioning, drie goede maaltijden per dag, sportwedstrijden. Iedereen is supergemotiveerd.'

Meer regulering nodig

Professor Xu Yuan, een onafhankelijke energiedeskundige van de China Universiteit van Hongkong die zich bezighoudt met de milieueffecten van schaliegas in China, hoopt dat de markt voor schaliegas nog lang lauwtjes blijft. 'Nu is er nog nauwelijks wetgeving over schaliegas, laat staan grondig toezicht. Om water na fracking schoon te krijgen is honderd keer meer geld nodig dat bij gewoon industrieel vervuild water. Wie zegt dat die waterzuiveraars hun werk echt wel doen?'

Volgens Xu is het juist 'zorgwekkend' dat er nog geen groot incident met vervuiling uit het schaliegasgebied is gerapporteerd. 'De milieudienst in een district heeft hoogstens twintig man in dienst, die onmogelijk al die schaliegasprojecten in zo'n ontoegankelijk, groot gebied met eigen ogen kunnen controleren. Laat staan dat ze zicht hebben op wat er duizenden meters onder de grond gebeurt. Waarom nemen we de tijd niet om het systeem en de wetgeving te verbeteren? Gewoon even wachten met die boom.'

Maar daar is China te gretig voor. Achter de boerderijtjes van het dorp Xinhua is het gegrom van een metershoge steekvlam te horen. Dit gebied ten zuiden van de provinciehoofdstad Chengdu is het domein van die andere staatsenergiegigant, Petrochina. Het affakkelen van gas maakt al zo'n herrie, kun je nagaan hoe erg het was toen er geboord werd, zeggen de bewoonsters. De boortorens staan in hun velden. 'Daar wied ik elke dag onkruid, maar ik vind die vlammen doodeng.'

Wat schiet de bewoner er mee op?

Overal langs de weg staan vaalwitte roestende containers van Petrochina met ingenieurs die bij de stabiel producerende bronnen de metertjes in de gaten houden. Het is eenzaam werk, vertelt een Petrochem-werknemer. 'Met een of twee collega's zit je in zo'n container - eens in de drie maanden heb ik een week verlof.' Hij is net het dorp in geweest om een paar sesambroodjes te halen. Niemand in Xinhua heeft bezwaren tegen de gaswinning, zegt hij desgevraagd. 'Niet dat ik veel contact met de dorpelingen heb. Zelfs onze kok is van Petrochem. We zijn geheel zelfvoorzienend. Ik loop alleen naar het dorp om mijn benen te strekken.'

Bij de scooterreparateur zorgt het woord schaliegas voor boze blikken. Iedereen die er een band komt laten oppompen heeft klachten. 'Ons drinkwater stinkt. Door de kolereherrie kunnen we niet slapen. De ontploffingen waren met Chinees nieuwjaar luider dan ons vuurwerk. Naar de gemeente toestappen heeft geen zin: die stuurt de politie op je af als je protesteert. Wie houdt een staatsbedrijf tegen? Niemand. Dat gas gaat het dorp uit en we verdienen er niets aan.'

Een betonnen weg naar een boorplatform, compensatie voor het gebruik van de groentevelden, een ingenieur die een keer een sesambroodje koopt. Dat houdt Xinhua over aan de schaliegas-boom.