Wat is er nu weer mis met Portugal?

Vorige week ontstond paniek op de beurzen toen een verdwenen gewaand spook in Europa zich plotseling weer liet zien: een grote bank in een van de economische probleemlanden stond op omvallen. Het aandeel van de Banco Esperito Santo (BES) kelderde nadat bekend was geworden dat de bank een miljardenverlies had geleden en zijn schulden niet meer kon betalen. De handel in aandelen werd vrijdag stopgezet en dit weekend volgde koortsachtig overleg tussen Portugal en de Europese Commissie.

Een splitsing van de bank, waarbij de 'goede' tak in handen kwam van de regering en de 'slechte bank' bij de aandeelhouders bleef, was het gevolg. Kosten voor de staat: 4,9 miljard euro. Het geld komt weliswaar uit een bestaand steunfonds voor banken, maar wordt voor het grootste gedeelte gedekt door geld uit het Europees noodfonds. Sinds 2011 heeft Portugal 78 miljard euro geleend van het IMF en Europa.

De tegenvaller is des te groter omdat in mei juist afscheid werd genomen van het steunprogramma, waarbij de trojka (IMF, ECB en Europese Commissie) er drie jaar lang nauw op toezag dat Portugal een programma van zware hervormingen en bezuinigingen afwerkte. Lissabon had dit jaar echter vooruitgang geboekt en maakte geen aanspraak meer op een nieuwe lening. De zogenoemde probleemlanden (Spanje, Portugal, Griekenland) groeiden in het tweede kwartaal zelfs sneller dan de sterke eurolanden (Duitsland, Nederland, België), waardoor de spanningen afnamen.

Geknoei met cijfers
Ook in dit geval is geen sprake van falend overheidsbeleid, omdat de problemen van 'de bank van de heilige geest' het gevolg zijn van mismanagement bij het moederbedrijf. Uit een boekenonderzoek bleek eerder dit jaar onverwacht dat de Luxemburgse familieholding had geknoeid met de cijfers en geld van BES had gebruikt om andere delen van het Espirito Santo-conglomeraat overeind te houden. Directeur Ricardo Espírito Santo Salgado moest aftreden. Hij wordt officieel verdacht van witwassen en belastingontduiking. Pas vorige week bleek hoe groot de schade was: een verlies van ruim 3,5 miljard euro. De bank kon niet meer aan haar betalingsverplichtingen voldoen.

Hoewel de president van de centrale bank gisteren verkondigde dat er 'geen risico is voor de overheidsfinanciën en de belastingbetaler', zijn sommige analisten sceptisch. De regering hoeft weliswaar niet opnieuw te lenen om de reddingsoperatie van BES te financieren, maar het reeds geleende geld moet zij uiteindelijk wel terugbetalen, met rente. Dat betekent wellicht toch weer meer bezuinigingen voor de Portugezen. Andere analisten zijn juist blij dat de regering de bank saneert - een teken dat Portugal werk maakt van de rot in het systeem.

Bovenal toont de onverwachte overname van de BES zien hoe precair het herstel van de eurozone is - en dan met name het herstel van de banken. Toen vorige maand bekend werd dat het slecht ging met BES, zei de Duitse Bondskanselier Merkel dan ook meteen dat dit aantoonde dat de zenuwen op de financiële markten zo weer terug kunnen keren.

Stresstest
Het laat volgens The Economist zien hoe belangrijk de stresstest voor banken is die de Europese Centrale Bank momenteel uitvoert. De resultaten komen dit najaar. Investeerders zijn vooralsnog huiverig omdat nog niet bekend is wat straks naar boven komt. Het is vooral de vraag hoe sterk de kapitaalbuffers van de banken zijn.

In Portugal zijn alle grote banken nog zorgenkindjes. Ze zijn vrijwel allemaal afhankelijk van leningen, vooral van de ECB. Waarschijnlijk wordt 2014 het vierde jaar op rij dat de bankensector in Portugal geen winst maakt. Een andere heikel punt is dat met het vertrek uit het steunprogramma ook het vangnet is verdwenen. De meningen zijn nog steeds verdeeld over de vraag of het niet beter is toch een vangnet van een voorwaardelijke steun in stand te houden voor het geval Portugal nog steeds niet zelf uit de crisis kan komen. Dit zou echter betekenen dat er een vorm van toezicht door de trojka moet worden gehandhaafd. En de trojka is op z'n zachtst gezegd niet populair in Portugal.