Waarom automaker NedCar opeens even stil ligt: ‘Een auto is een iPad op wielen’

Vanuit de bestuurskamer op de 19de verdieping van het ASML-hoofdkantoor in het Veldhoven kijkt Andries Hofman uit over het steeds maar verder uitdijende bedrijfsterrein langs snelweg A67. Hij wijst naar een reeks platte gebouwen die reiken tot aan het enorme magazijn honderden meters verderop. Ze herbergen de fameuze ‘cleanrooms’ waar in een stofvrije, laboratoriumachtige omgeving aan de gewilde hightech-chipmachines wordt gebouwd.

‘In deze cleanrooms wordt momenteel aan ruim 80 lithografische machines gewerkt, dag en nacht’, zegt de in Friesland geboren bestuurder die verantwoordelijk is voor alle fabrieken van ASML. Zoals aan het nieuwste paradepaardje van de chipmachinemaker: de complexe EUV-machine (extreme ultraviolet), zo groot als een bus, bouwtijd 30 weken, prijskaartje 150 miljoen euro. Er staan er al meer dan honderd bij chipmakers in Azië en Amerika. Of de DUV (deep ultraviolet), die iets minder complex en duur is.

Verslaafd aan chips

‘De hele wereld is verslaafd aan chips’, aldus Hofman. Ze zitten in mobiele telefoons en laptops, in auto’s en vliegtuigen, in de­fi­bril­la­tors en ic-apparatuur, in broodroosters en wasmachines, in Playstations en artificial intelligence-robots, 5G-netwerkapparatuur en ‘internet of things’-sensoren. De mondiale vraag naar microchips is het afgelopen jaar zo geëxplodeerd dat grote tekorten zijn ontstaan. Dat gebeurde mede onder invloed van de coronacrisis. Het thuiswerken stimuleerde de verkoop van laptops, smartphones en allerlei internetapplicaties.

En dus zijn het gouden tijden voor ’s werelds grootste fabrikant van chipmachines in het Brabantse dorp onder de rook van Eindhoven, die zich inmiddels wat betreft beurswaarde (250 miljard euro) bij de top-5 van grootste bedrijven in Europa kan scharen. ‘We verwachten dit jaar een omzetgroei van 30 procent. Dat hebben we nog nooit meegemaakt’, glundert Hofman. ASML probeert het bouwtempo zoveel mogelijk op te voeren, maar is daarvoor afhankelijk van ruimte in de fabrieken, duizenden toeleveranciers en kenniswerkers. Het bedrijf (28 duizend werknemers) heeft twee productielocaties in Nederland, drie in de VS, twee in Taiwan en één in Duitsland.

De grote chipfabrikanten (TSMC in Taiwan, Samsung en SK Hynix in Zuid-Korea en Intel in de VS) en tientallen kleinere producenten smachten naar meer machines waarmee ze aan de enorme vraag naar chips kunnen voldoen. Ze willen de komende jaren enkele honderden miljarden dollar investeren in nieuwe chipfabrieken. En vooral ASML (circa 90 procent marktaandeel) wordt geacht de chipmachines te leveren, op zeer ruime afstand gevolgd door Nikon en Canon uit Japan (elk 5 procent).

Toeleveringsketen

Zo druk als het in Veldhoven is, zo rustig is het de afgelopen dagen 65 kilometer verderop langs de A2 in Born. Door de mondiale schaarste aan chips heeft VDL Nedcar de productie van de BMW X1 en twee modellen Mini’s (Cabrio en Countryman) vanaf woensdag drie dagen stil moeten leggen. Vorige week gebeurde dat ook al twee dagen. De productierobots staan stil, drieduizend productiemedewerkers zitten thuis of buiten op het terras.

‘We zijn afhankelijk van de toeleveringsketen van BMW, onze opdrachtgever’, zegt VDL-woordvoerder Miel Timmers. BMW hoeft maar één ‘kritisch’ onderdeel niet te kunnen leveren aan de Limburgse autofabriek en de hele productie ligt stil.

Het wereldwijde tekort aan computerchips raakt ook andere autofabrikanten. Onder meer Volkswagen, Ford, Toyota, Daimler, Mitsubishi, Jaguar Land Rover en General Motors kampen met productieverstoringen. Wanneer de levering van elektronische componenten weer op orde is? ‘Dat is de one million dollar question’, zegt Timmers.

Ook andere sectoren kampen met chiptekorten. Zo waarschuwde Philips-topman Frans van Houten onlangs dat de productie van medische apparatuur kan stilvallen door de chipcrisis. Consumenten moeten langer wachten op de nieuwste Playstation. Samsung, nota bene zelf chipmaker, wil de lancering van zijn nieuwe Note-smartphone uitstellen tot volgend jaar. Zelfs de productie van broodroosters en wasmachines zou achterstand oplopen.

Elk knipperlichtje

Maar het is de autoindustrie waar de klappen het hardst lijken aan te komen, en dat verbaast Maarten Steinbuch niets. ‘De moderne auto is een iPad op wielen’, zegt de hoogleraar autotechnologie aan de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Neem de e-call, de emergency call: als je remt en botst, dan maakt een chip meteen verbinding met een gsm-chip die automatisch de alarmcentrale 112 belt. Of lane keeping en adaptive cruisecontrol. Elke sleutel-, rem- of versnellingsfunctie, elk knipperlichtje wordt aangestuurd door chips. Honderden chips zitten erin. Een auto heeft meer softwareregels dan een Boeing 747.’

Volgens hem heeft de autoindustrie de nijpende tekorten ook een beetje over zichzelf afgeroepen door het systeem van just-in-time-leveringen van onderdelen, waardoor ze zelf geen voorraden aanhoudt. ‘Vijf jaar geleden is de opmars van steeds meer elektronische componenten in auto’s begonnen, en over vijf jaar is de elektrische en semi-autonome/zelfrijdende auto heel gewoon’, vertelt Steinbuch, ‘en dat betekent nog meer chips.’

En precies halverwege die tijdspanne van pakweg tien jaar kwam de coronacrisis, waardoor de vraag naar auto’s in elkaar is geklapt. ‘De autofabrikanten hebben daarom praktisch alle inkoopacties stopgezet’, aldus de hoogleraar. ‘De chipfabrikanten richtten zich vervolgens vooral op andere sectoren, zoals laptops en smartphones. Toen de automarkt eind vorig jaar weer enigszins herstelde, moesten ze bij de chipindustrie achterin de rij aansluiten.’

VDL Nedcar wil niet zeggen welke elektronische componenten of chips precies ontbreken voor de productie van de BMW X1 en Mini’s. Volgens Steinbuch maakt het type chip feitelijk ook niks uit: ‘Ook al mis je een of andere domme chip, bijvoorbeeld om een ruit naar beneden te laten gaan, dan nog kun je een auto niet afbouwen.’

Als een tierelier

Voor VDL Groep – een conglomeraat van 107 werkmaatschappijen – heeft de chipcrisis niet alleen nadelen. VDL Nedcar heeft flinke tegenwind, maar VDL ETG (Enabling Technologies Group) draait als een van de belangrijkste toeleveranciers van modules en onderdelen aan ASML als een tierelier. ETG, ooit ontstaan als Philips Machinefabrieken, telt ruim 3.000 werknemers en heeft vestigingen in Eindhoven, Almelo en in het buitenland.

‘Het is dus afhankelijk in welke tak van sport je zit’, aldus VDL-woordvoerder Timmers. ‘Bij Nedcar zitten 3.000 werknemers thuis, terwijl het bij ETG nu alle hens aan dek is.’

ASML-bestuurder Hofmans durft geen voorspelling te geven over wanneer de chipschaarste voorbij is. ‘Dit jaar zeker niet, en als ik de grote chipfabrikanten mag geloven in 2022 ook nog niet’, zegt hij. ‘Niemand had deze explosieve vraag naar chips voorzien. Veel chipproductiebedrijven zijn zwaar aan het investeren in nieuwe fabrieken.’

Ook ASML is al jaren bezig met uitbreiding van de productiecapaciteit. Ook krijgen veel bestaande chipmachines bij klanten – ruwweg vierduizend in totaal, als ook de oude modellen worden meegerekend – een software upgrade om een hogere productie te krijgen. Maar, zegt Hofmans, chipfabrikanten zijn alleen met ASML-machines niet gered. ‘Onze machine is wel de belangrijkste voor de productie van chips, maar daarvoor zijn ook andere machines en randapparatuur nodig’, aldus de ASML-bestuurder. ‘In deze hightech-sector is iedereen afhankelijk van elkaar. Niet alleen wij, alle andere bedrijven en toeleveranciers moeten een tandje bijzetten.’