Waar zijn de miljarden van de rijksten, nu er een bijdrage nodig is door de coronacrisis?

De allerrijksten van Nederland bezitten volgens nieuwe schattingen nog meer dan gedacht, net nu er in de coronacrisis naar deze groep wordt gekeken voor een bijdrage.

Professionele vermogensvorsers hadden al wel zo’n vermoeden,maar toch sloeg het anderhalf maand geleden in als een bom: er zit veel meer vermogen in bv’s gestald dan gedacht, meldde een ambtelijke werkgroep van het ministerie van Financiën. Dat zag bij een uitgebreid onderzoek naar het belastingstelsel 400 miljard euro zitten in de zogeheten Box 2, die vooral gebruikt wordt door directeuren met een eigen bedrijf. Dat is meer dan twee keer zoveel als de 190 miljard euro in de officiële vermogensstatistieken van het CBS. De aangetroffen extra miljarden zijn vooral in handen van de 1 procent meest vermogende huishoudens, aldus de ambtenaren.

Box 2 staat ook wel bekend als de ‘pretbox’, of de ‘blackbox’. Wie zich een goede belastingadviseur kan veroorloven, kan over grote vermogens en inkomens belasting ontwijken, terwijl spaarders en beleggers (in Box 3) wel gewoon moeten betalen. De regels in Box 2 werken belastingontwijking en vermogensongelijkheid in de hand, noteerde de ambtelijke werkgroep. Die adviseert de politiek om de vermogens – in Nederland nu relatief licht belast – meer aan te spreken en arbeid – hier nu relatief zwaar belast –te ontzien.

Kritische volgers van de vermogensverdeling hadden al langer hun twijfels over de officiële statistieken voor de rijkste 1 en 0,1 procent van Nederland. Al was het maar omdat die niet overeenkwamen met het jaarlijkse miljardenfeest in de Quote 500, waarin de vermogens veel groter zijn omdat er meer bronnen gebruikt worden dan de officiële belastinggegevens waarmee het CBS werkt.

Met die rijkenlijst in de hand, en met de nieuwe schattingen van Financiën, keken vier wetenschappers opnieuw naar de vermogensongelijkheid in Nederland. Hun conclusie, vandaag gepubliceerd in het economenvakblad ESB: de rijkste 1 procent heeft niet een kwart van al het private vermogen in handen (bank- en spaarrekeningen, aandelen en obligaties, onroerend goed, minus de schulden), maar eenderde. En de top 0,1 procent – 7.750 huishoudens – bezit niet eentiende van die in totaal 1.600 miljard euro, maar eenzesde.

Die bevindingen zetten de officiële cijfers in een heel ander daglicht. Volgens het CBS is de vermogensongelijkheid in Nederland weliswaar groot, maar loopt die sinds een piek in 2014 gestaag terug. Dat komt doordat veel ‘gewone’ huishoudens de afgelopen jaren flink rijker zijn geworden door de gestegen huizenprijzen. Daar profiteren de rijksten ook van, maar hun stijging is relatief minder, omdat ze ook veel ander vermogen hebben.

Volgens de jongste cijfers die de Volkskrant heeft opgevraagd bij het CBS had de rijkste 1 procent begin 2019 met 350 miljard euro bijna een kwart van al het vermogen in handen, ofwel gemiddeld 4,5 miljoen euro per huishouden. Dat is procentueel iets minder dan een jaar eerder. De rijkste 0,1 procent bezat ruim 137 miljard euro, ofwel 17,7 miljoen euro per huishouden. Dat is bijna 10 procent van het totaal, ook iets minder dan een jaar eerder.

Maar die cijfers zijn dus te rooskleurig, stellen de vier wetenschappers vandaag in ESB. Het kwartet – onder wie oud-CPB-directeur Coen Teulings en de Utrechtse hoogleraar Bas van Bavel – neemt dat het CBS naar eigen zeggen niet kwalijk. Dat levert ‘goed en snel werk’, maar er is veel dat de staats-statistici niet zien. Zo schatten de auteurs dat 4 procent van het Nederlands vermogen – ongeveer 60 miljard euro – verstopt zit in buitenlandse belastingparadijzen, buiten het zicht van de fiscus. Uit internationaal onderzoek blijkt dat meestal vier vijfde van dit verstopte vermogen in handen is van de rijkste 0,1 procent. Dat zou de Nederlandse vermogensverdeling nóg schever maken.

Hun eigen schattingen over de vermogensongelijkheid zijn ook met diverse onzekerheden omgeven, erkennen de vier wetenschappers. Hun punt is vooral dat er nog veel gaten zitten in de kennis over de Nederlandse topvermogens. De enorme verschillen in de schattingen – 190 versus 400 miljard euro – noemen de auteurs ‘opzienbarend’, gezien het maatschappelijke belang van juiste en complete gegevens over de vermogens van de allerrijksten.

Dat geldt helemaal nu de coronacrisis heeft toegeslagen. De rekening van de kredietcrisis bleek vooral bij de gewone burger terecht te zijn gekomen. Daarom wordt in de coronacrisis steeds nadrukkelijker naar de rijken gekeken om ook hun steentje bij te dragen, via het betalen van (meer) belasting. Daarvoor helpt het om te weten waar de grote vermogens zitten, en van wie ze zijn. Daarover is nu nog (te) veel onduidelijk, aldus de vier wetenschappers, die pleiten voor snel meer onderzoek, gezien de urgentie van het onderwerp. Komend voorjaar zijn er verkiezingen.

Na het verschijnen van het advies van de ambtelijke werkgroep om vermogens zwaarder te belasten trokken de werkgevers – en VVD en CDA – meteen aan de bel. Het kon niet zo zijn dat hardwerkende ondernemers, die het hoofd boven water moeten zien te houden in de coronacrisis, ook nog eens meer belasting moeten gaan betalen. Toch is de verwachting dat de allerrijksten in Nederland in de nabije toekomst meer belasting moeten gaan betalen. Niet over 1 of 2 miljoen euro, maar wel voor bedragen daar boven.

Het CBS kan op zijn vroegst eind volgend jaar meer zeggen over de huidige vermogensongelijkheid, als de belastinggegevens van 2020 binnen en verwerkt zijn. Dat is dus na de verkiezingen van maart volgend jaar, en mogelijk ook na de kabinetsformatie. Tot die tijd moet de politiek het doen met de wetenschap dat de vermogensongelijkheid waarschijnlijk nog veel groter is dan gedacht, en dat er nog veel gaten zitten in de kennis over de topvermogens.