Vooral laagste inkomens gaan betalen voor duurzamer energiebeleid

De overschakeling op duurzame energie, die ertoe moet leiden dat in 2050 nauwelijks nog broeikasgas wordt uitgestoten, zal de komende jaren steeds duurder worden. Nu zijn wind- en zonne-energie nog een aardige bijkomstigheid in de Nederlandse energievoorziening. Maar als het hele stroomnet erop moet draaien, moeten er bijvoorbeeld enorme accu's of andere opslagmogelijkheden worden gebouwd. Woningen moeten worden geïsoleerd en verwarmd met bijvoorbeeld warmtepompen en dat vergt grote investeringen.

De kosten van die groene energierevolutie, voortvloeiend uit het verdrag van Parijs, treffen Nederlanders met een laag inkomen onevenredig zwaar. Het grootste deel van deze verduurzamingskosten zal namelijk via de energierekening worden doorberekend aan de consument. Voor lagere inkomens wegen de extra energiekosten zwaarder, omdat zij in vergelijking met hogere inkomens een groter percentage van hun besteedbaar inkomen kwijt zijn aan vaste lasten als huur, voedsel en energie.

Milieudefensie, FNV, de Woonbond en de ngo Tax Justice waarschuwen voor dit inkomenseffect naar aanleiding van een onderzoek dat ze lieten uitvoeren door onderzoeksbureau CE Delft.

_{Tekst gaat verder onder de grafiek}

Armste huishoudens

Volgens het onderzoek betalen de 10 procent armste huishoudens in 2050 gemiddeld 17 procent van hun besteedbaar inkomen aan energiekosten. De 10 procent rijksten betalen dan slechts 5,7 procent.

Ook nu betalen de laagste inkomens al relatief meer voor het klimaatbeleid dan mensen met een hoger inkomen; zij moeten immers een groter deel van hun inkomen besteden aan energie. Van de 10 procent armste huishoudens (besteedbaar inkomen tot 7.358 euro per jaar) betaalt eenderde meer dan 11 procent van zijn beschikbaar inkomen aan gas en stroom, zo blijkt uit gegevens van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Van de 10 procent rijksten (vanaf 87.994 euro per jaar) betaalt eenderde minder dan 2 procent van zijn inkomen aan gas en stroom.

Dit effect van hoge relatieve kosten doet zich overigens niet alleen voor bij de energierekening. Lagere inkomens betalen ook relatief meer btw en accijnzen, omdat die belastingtarieven niet inkomensafhankelijk zijn, maar een zogenoemde 'vlaktaks': één tarief voor iedereen.

Herman Vollebergh van het Planbureau voor de Leefomgeving, een adviseur van de regering, zet vraagtekens bij het onderzoek van CE Delft. Volgens hem zullen de kosten voor het klimaatbeleid helemaal niet zo spectaculair stijgen. 'Straks hebben we windenergie van zee. Dat is wel iets duurder dan wat we nu hebben, maar niet zo veel.'

Het klopt wel dat de energielasten zwaarder drukken op de lage inkomens dan op de hoge, zegt hij. Maar daar staat nivellerend beleid tegenover: elk huishouden krijgt 310 euro terug van zijn stroomrekening. 'Dat tikt voor de arme juist harder aan dan voor de rijke.' Als het nodig is, kan die compensatieregeling gemakkelijk worden uitgebreid.

Maar als de overheid dat niet doet, zullen de laagstbetaalden een steeds groter deel van hun inkomen moeten besteden aan energiekosten.

CE Delft voorspelt namelijk dat de kosten van het klimaatbeleid de komende jaren flink zullen oplopen, van 5 miljard euro nu naar 40 miljard in 2050. 'Dit rapport is een wake-upcall', zegt directeur Donald Pols van Milieudefensie. Volgens hem moet er worden gezocht naar manieren om de energiekosten voor laagstbetaalden te verminderen. Woningen in de sociale sector zouden met subsidie moeten worden geïsoleerd zonder dat de huren stijgen.

Ook Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanze Hogeschool in Groningen, denkt dat de laagstbetaalden steeds verder in het nauw komen door de energietransitie. 'Het is een politieke keuze. Links denkt altijd dat mensen vanzelf zuinig worden als je energie duur maakt. Maar de laagstbetaalden hebben minder mogelijkheden om energie te besparen. Zij kunnen hun huis niet voor veel geld isoleren.' In oude wijken, zegt hij, zal het betalen van de energierekening een steeds groter probleem worden. Dat zal niet minder worden als woningen op stadsverwarming worden aangesloten. 'De prijs van die warmte is gekoppeld aan die van gas', zegt Visser.

Klimaatpaupers

Het idee dat de oplopende rekening voor het klimaatbeleid een kaste van klimaatpaupers zal scheppen die de energierekening niet meer kunnen betalen, is niet nieuw. In België werd er in eerder onderzoek al op gewezen. En in Engeland loopt er een verhitte discussie over, zegt Vollebergh. 'Maar de huizen waarin de laagstbetaalden wonen, zijn daar ook zo lek als een mandje.' De Britten voeren bovendien veel minder nivellerend inkomensbeleid.

Het onevenredig afwentelen van de kosten op laagbetaalden is des te oneerlijker, omdat mensen met een hoog inkomen gemiddeld meer energie verbruiken dan lage inkomens. Volgens het onderzoek van CE Delft verbruiken mensen met een hoog inkomen gemiddeld dubbel zoveel stroom, verstoken ze 50 procent meer gas, rijden ze 14 keer zoveel kilometers in hun auto en kopen ze 7 keer zoveel huishoudelijke producten.

_{Tekst gaat verder onder de grafiek}

Terwijl de laagstbetaalden een relatief groot deel van de lasten moeten dragen, profiteren de hoogste inkomens juist meer dan de laagste van klimaatsubsidies, stelt CE Delft. De bekendste van die subsidies is de salderingsregeling voor huishoudens die zonnepanelen hebben. Mensen met hoge inkomens kunnen wel een paar duizend euro opzij zetten om zonnepanelen aan te schaffen. Dankzij de forse subsidie op die panelen verdienen ze daar flink aan. Lage inkomens kunnen zich geen zonnepanelen permitteren en lopen die verdiensten dus mis.

Het bedrijfsleven wordt volgens CE Delft grotendeels ontzien bij het betalen van de energietransitie. Hoe meer energie een bedrijf verbruikt, hoe meer het vervuilt, maar hoe minder het betaalt. Volgens de onderzoekers richten bedrijven voor 3,3 miljard euro klimaatschade aan, maar betalen zij daar maar 1,5 miljard aan mee. Huishoudens veroorzaken 2,6 miljard euro klimaatschade en betalen 5,4 miljard.