Viert straks in Nederland claimland het Amerikaans opportunisme hoogtij?

Het aantal massaschadeclaims in Nederland neemt toe. Sinds een wetswijziging in 2020 zijn de mogelijkheden daartoe aanzienlijk vergroot. Het is nu al big business, waarbij miljarden worden geëist. Claimt Nederland zich straks kapot?

Gaat Nederland de Verenigde Staten achterna, waar bedrijven voor de rechter worden gedaagd in ogenschijnlijk onzinnige en kansloze rechtszaken? Nu grote procesfinanciers ook Nederland hebben ontdekt als kansrijk claimgebied, doemt bij grote Nederlandse bedrijven en hun advocaten het schrikbeeld op van muggezifterij en exorbitante schade-eisen.

In de VS werd Subway aangeklaagd omdat de ‘footlong’ sandwiches te kort waren, Red Bull omdat de energiedrank letterlijk noch figuurlijk vleugels gaf, en Starbucks omdat de koude dranken te veel ijs – en dus te weinig drank – zouden bevatten. Zulke ‘Amerikaanse toestanden’ moeten we in Nederland niet willen, zo klinkt het uit de hoek van advocaten die in Nederland vaak gedaagde partijen verdedigen in dit soort zaken.

Toch zal naar verwachting het aantal massaschadezaken de komende jaren toenemen. De Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (zie kader) maakt het sinds 2020 mogelijk om namens een groep gedupeerden collectief schadevergoeding te eisen. En dat gebeurt ook, compleet met geld van investeerders, bijvoorbeeld bij een massazaak tegen Apple en Google.

Hoofdkantoor in New York

‘De externe financier is eigendom van fondsen en beheerde rekeningen die uiteindelijk worden beheerd door ondernemingen verbonden aan Fortress Investment Group LLC. De Fortress groep heeft haar hoofdkwartier in New York.’ Er zijn een hoop woorden voor nodig, maar het staat er wel, helemaal onder aan de webpagina met veelgestelde vragen van de stichting Big Tech Fair Play. Met die stichting wil internetondernemer Alexander Klöpping namens miljoenen Nederlanders schadevergoeding eisen van de techreuzen Apple en Google, omdat zij te hoge commissies zouden rekenen in hun appwinkels. Klöpping is niet de enige. Eind maart kreeg hij concurrentie van een andere aspirant-belangenbehartiger van Apple-klanten.

Als er een balie was waar iedereen met een collectieve schadeclaim zich zou moeten melden, zou het daar de laatste tijd dringen zijn. Ook Airbnb, Tiktok, de NS en Airbus en kregen in de afgelopen twee jaar zo’n massavordering aan de broek. Zelfs de Nederlandse staat is niet veilig: slachtoffers van het datalek in de systemen van de GGD eisen maar liefst 3,2 miljard euro van het ministerie van Volksgezondheid.

Neemt het aantal collectieve actiezaken in Nederland dus stevig toe? ‘Ze zijn vooral zichtbaarder geworden, omdat alle zaken nu in een register komen’, stelt Ianika Tzankova, advocaat en hoogleraar massaschade aan de Universiteit Tilburg. Maar de mogelijkheden van zulke zaken zijn met de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (Wamca) wel vergroot. Eind april oordeelde het Europees Hof van Justitie bovendien dat consumentenorganisaties ook de privacywetgeving AVG kunnen gebruiken om collectieve acties te beginnen.

Volgens Adriaan De Gier, die zich al vijftien jaar in diverse functies bezighoudt met dit soort zaken, doen zich nu eenmaal steeds meer situaties voor waarin massaschade ontstaat. ‘Claims worden niet bedacht: bedrijven richten schade aan en dat leidt tot een claim. De enige vraag is wie hem oppakt. Er zijn mensen die denken dat grote bedrijven in beginsel correct handelen, maar dat is in veel gevallen helemaal niet zo. Juist grote bedrijven schenden willens en wetens de regels.’

Opportunisme en het grote geld

Maar door procesfinanciers als Fortress zien critici rond massaschadezaken een zweem van opportunisme en groot geld. In ruil voor een deel van de eventuele schadevergoeding schieten deze investeerders de gepeperde advocatenrekening voor. Het idee komt uit de Angelsaksische wereld, de eerste Nederlandse ondernemingen volgden ruim tien jaar geleden. Blijkens de activiteiten van Fortress en andere hebben ook buitenlandse financiers interesse in Nederlandse claims.

Dat komt niet alleen doordat het Nederlandse rechtssysteem goed werkt en de advocaatkosten relatief laag zijn, maar ook doordat Nederland in Europa vooroploopt als het gaat om de mogelijkheden rondom massaschadeprocedures.

Toch is het volgens Adriaan de Gier, momenteel projectleider van de claim tegen het ministerie van Volksgezondheid, nog niet zo makkelijk om geldschieters te vinden. ‘Het risico voor de financier is erg groot’, legt hij uit. ‘Je moet een paar miljoen uitgeven, bent dat geld voor jaren kwijt, en de bewijslast ligt aan de kant van de eisers. Bovendien is het lastig te voorspellen hoe een zaak afloopt, dus je weet pas aan het eind of je je geld terugkrijgt.’

Maar opportunistische geldschieters grijpen de nieuwe mogelijkheden in de wet volgens Daniella Strik gretig aan, waardoor het aantal zaken wel degelijk toeneemt. Strik, die als advocaat vaak gedaagde partijen bijstaat: ‘Het is prima dat er in het rechtssysteem rechtgesproken wordt. Maar je ziet nu dat belangenorganisaties en advocaten een eigen businessmodel hieromheen hebben ontwikkeld, waarbij ze ook collectieve acties beginnen voordat er überhaupt een achterban is.’

Positieve kanten

Financiers steken niet zomaar hun geld in een procedure, verzekert Sara Liesker van Liesker Procesfinanciering. Haar bedrijf, marktleider in Nederland en de geldschieter achter de procedure tegen het ministerie van Volksgezondheid, heeft voormalig advocaten en rechters in dienst die beoordelen welke claims kansrijk zijn. Het is ook in het belang van de financier om kansloze of buitensporige claims eruit te wieden.

Daarnaast zijn de winstkansen volgens Liesker niet het enige dat telt: ‘We kijken ook naar wie de eiser en de gedaagde zijn, en of het een sympathieke claim is. We financieren dus niet alles waar we geld aan kunnen verdienen. Maar wij willen ook winnen en onze investering terugkrijgen. De schoorsteen moet wel blijven roken.’

En roken zal de schoorsteen, als de GGD-zaak wordt gewonnen. Dan kan het bedrijf tot wel vijf keer de gemaakte kosten terugverdienen. Noodzakelijk om risico’s af te dekken en te compenseren voor verloren procedures, stelt Liesker. Advocaten van grote bedrijven die hun ongemak uitspreken over het geld dat wordt verdiend met collectieve acties moeten volgens haar in de spiegel kijken: ‘Het is juist het verdienmodel van advocaten dat procesfinanciering noodzakelijk maakt, naast de neiging van bedrijven om gedupeerden zo laat en laag mogelijk te compenseren.’

Door die tarieven kunnen alleen organisaties met diepe zakken het tegen de grote schadeveroorzakers opnemen. De financiers borgen dus de toegang tot het recht voor gedupeerden. ‘Het is schipperen tussen twee kwaden’, vindt hoogleraar privaatrecht Willem van Boom. ‘Zonder de financiers zouden dit soort claims nooit voor de rechter komen. Bovendien: geld verdienen over de rug van anderen gebeurt dagelijks in het juridisch bedrijf. De kunst is om dat binnen de perken te houden.’

Ongemak in bestuurskamers

Toch veroorzaken de claims veel ongemak in bestuurskamers, denkt advocaat Strik. ‘Bedrijven willen best hun fouten toegeven, maar het is moeilijk kersen eten als er buitensporige schadevergoedingen worden geëist. Dan lijkt het zinloos om in gesprek te treden over een schikking en moet je wel kosten maken om je te verdedigen. De claimanten hebben namelijk een enorm breekijzer in handen nu ze namens alle gedupeerden schadevergoeding kunnen eisen.’

Maar zelfs dat breekijzer opent niet alle deuren in de rechtszaal. Eisers moeten alsnog bewijzen dat ze een achterban hebben, en moeten daarvoor een uitgebreide administratie aanleggen over gedupeerden die de actie steunen, zo oordeelde de Amsterdamse rechtbank onlangs (zie kader). ‘Zeker bij privacyzaken ligt dat gevoelig’, legt hoogleraar massaschade Tzankova uit. ‘De gedachte achter de nieuwe wet was bovendien dat dat niet zou hoeven.’

Deze en andere recente uitspraken leggen de lat voor eisers nog wat hoger. Opportunistische claims en buitensporige schadevergoedingen lijken niet veel kans te maken bij Nederlandse rechters. De meeste betrokkenen vinden beweringen over ‘Amerikaanse toestanden’ en een uit de hand gelopen claimcultuur daarom onterecht.

Over die Amerikaanse toestanden gesproken, ook in de VS lijkt daaromheen de nodige mythevorming te hebben plaatsgevonden. In veel van de bekende voorbeelden kregen de eisers helemaal geen gelijk. Alleen Red Bull betaalde een schikking van 13 miljoen dollar (12 miljoen euro) aan gebruikers die teleurgesteld waren in de werking van de energiedrank. De rechter verwees de schikking die Subway trof naar de prullenbak, en Starbucks werd volledig vrijgepleit. Zo bezien valt het nog best mee met die Amerikaanse toestanden.