AnalyseCarriereswitch
Van hoofd naar handen: waarom we massaal van baan switchen
Van een baan onder een systeemplafond naar werk waarbij je je handen uit de mouwen steekt, zo’n switch is allang geen zeldzaamheid meer. We wisselen massaal van beroep. ‘Vol trots vertellen dat je een gouden horloge hebt gekregen omdat je ergens veertig jaar werkt? Vreselijk oubollig.’
Vraag je aan een tiener wat hij of zij later worden wil, dan zijn onderwijzer en dokter de meest genoemde antwoorden. Dat was in 2000 al zo en in 2018 ook nog steeds. Concrete beroepen, daar dromen we op jonge leeftijd van. Toch krijgt een groot deel van de bevolking (ruim 1,8 miljoen mensen) uiteindelijk een kantoorbaan zoals accountant, jurist of marketeer. Functies waarvan je als kind waarschijnlijk het bestaan niet wist en waarbij je vooral met het hoofd bezig bent en je dagen achter computerschermen slijt.
Elke week spreken we mensen die een opvallende carrièreswitch hebben gemaakt. Het verhaal van Bas Vermeulen, die de ict inruilde voor een kinderkookschool, vind je hier. Robine de Louw-Rademakers was accountant en ontwerpt nu jurken. Hoe ze dat aanpakte, kun je hier lezen.
‘Als je kijkt naar de afgelopen zeventig jaar zie je dat het werk van handarbeid naar hoofdarbeid verschoven is’, zegt Arnold Bakker, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit. ‘Fysieke arbeid en ambachten hebben plaatsgemaakt voor beroepen waarbij je continu informatie aan het verwerken bent, met name cognitieve taken hebt en de dagen zittend doorbrengt. Omdat dit de banen zijn die voorhanden zijn, zijn veel mensen hoofdarbeid gaan verrichten, terwijl een ambacht misschien beter bij ze past. De kans op een carrièreswitch wordt daardoor statistisch gezien groter.’
Daar wijzen cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek ook op: we gooien massaal het roer om. In 2018 hadden ruim een miljoen mensen tussen de 15 en 75 jaar een ander beroep dan het jaar daarvoor. In de meeste gevallen ging het om een switch naar een andere beroepsklasse, bijvoorbeeld van de financiële dienstverlening naar de zorg. 45-plussers blijken het meest honkvast als het om hun werk gaat; vooral jongere werknemers nemen hun carrière op de schop.
Gunstige economische tijden
Maar ook later in je carrière van baan wisselen is allang niet meer opmerkelijk. Dat heeft deels te maken met de gunstige economische tijden waarin we verkeren en de krapte op de arbeidsmarkt. En ook het feit dat we langer doorwerken draagt bij aan de wens om het roer om te gooien: het werkende leven is simpelweg te lang geworden voor één carrière.
‘Je vertelt niet meer vol trots dat je een gouden horloge hebt gekregen omdat je veertig jaar in dienst bent’, zegt Bakker. ‘Dat is oubollig, daar lach je om.’ De maatschappij is veranderd, aldus de hoogleraar. ‘De tijd van als je maar goed je best doet, wordt er veertig jaar voor je gezorgd – die is voorbij. Werkgevers zitten er niet per se op te wachten dat werknemers hun hele leven voor hen blijven werken; oudere mensen zijn duur en het werk verandert snel. Werknemers zijn daardoor ook genoodzaakt meer het heft in eigen hand te nemen.’
Een andere verklaring ziet Bakker in het stijgende aantal mensen met burn-outklachten. Volgens onderzoek van TNO steeg het percentage werknemers met stressklachten tussen 2007 en 2017 van 11 naar 16 procent. Bij veel stress ervaar je: dit werk past eigenlijk niet bij me. Daardoor wordt het verlangen aangewakkerd om het volledig over een andere boeg te gooien. ‘Je wil alle stressoren in je werk wegnemen’, zegt Bakker. ‘Je werkzaamheden volledig veranderen, is natuurlijk de ultieme manier om dat te doen. Vaak komen op zo’n moment oude kinderdromen weer naar boven.’
Broden bakken
Daarbij is het menselijk dat, zodra je het plezier in je werk verliest, het gevoel je bekruipt: wat ben ik eigenlijk aan het doen? ‘Bij een concreet beroep, zoals bakker, is het eindresultaat veel duidelijker’, zegt de arbeids- en organisatiepsycholoog. ‘Aan het eind van de dag zie je hoeveel broden je hebt gebakken en verkocht.’ Dat je daarbij vaak flink wat salaris inlevert, nemen mensen – in ruil voor meer voldoening – op de koop toe.
Volgens loopbaanadviesbureau Jobpersonality melden zich met name mensen die van een kantoorbaan naar een ambacht switchen. ‘We zien accountants die meubelmaker willen worden, maar andersom gebeurt eigenlijk nooit’, zegt oprichter Sylvain Engelen. ‘Dat is natuurlijk te verklaren doordat de switch van hoogopgeleid naar middelbaar- of laagopgeleid makkelijker gemaakt is dan andersom, maar ook doordat er een mismatch is tussen de wensen en kwaliteiten van mensen en de banen die voorhanden zijn.’ Slechts 2 procent van de beroepen valt onder de noemer creatief, terwijl eenzesde van de bevolking een creatieve functie zou willen uitoefenen, blijkt uit onderzoek van het adviesbureau.
Voor klassieke ambachten, zoals kledingreparateur, lijstenmaker of fietshersteller ligt dat anders. Volgens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zijn er in de periode tot 2025 zo’n 450 duizend nieuwe vakmensen nodig. Reden waarom de Ambachtsacademie in het leven is geroepen. 40-plussers die om wat voor reden dan ook werkloos zijn geworden, kunnen hier gesubsidieerd een opleiding volgen. Daar zitten ook mensen uit de ict of administratieve sector bij, zegt woordvoerder Mascha Scholten.
Om iets met je handen te gaan doen terwijl je universitair geschoold bent, is geen taboe meer, ziet zij. We zijn het ambachtelijke weer meer gaan waarderen. We willen lokaal gebrouwen biertjes (met of zonder alcohol), kopen liever minder kleding, maar van hogere kwaliteit en gaan naar de barbier om onze baard te laten trimmen. ‘We moeten af van termen als hoog- en laagopgeleid’, vindt Scholten. ‘Iemand die meester is in zijn vak heeft zich ook verdiept. Bij het uitvoeren van een ambacht werk je niet alleen met je handen, maar ook met je hoofd en hart.’
Overweeg je een carrièreswitch? Pak het dan zo aan
Hoe je het aanpakt, hangt af van je situatie, zegt Sylvain Engelen, oprichter van Jobpersonality. ‘Als je noodgedwongen iets anders zoekt, omdat je bent ontslagen of failliet bent gegaan, is het makkelijk. Dan kun je kijken: welke banen sluiten aan bij de competenties die ik al heb opgebouwd?’ De uitdaging zit ’m dan vaak in het zien van die vaardigheden. ‘Als mensen lang ergens hebben gewerkt, hebben ze vaak een beperkt beeld van wat ze kunnen.’
Hoe weet je waar je goed in bent?
Wil je het over een andere boeg gooien omdat je toe bent aan een nieuwe uitdaging, kijk dan naar je soft skills, adviseert Engelen. ‘Je hard skills zijn de vaardigheden waar je bijvoorbeeld een diploma in hebt of cursus voor hebt gevolgd. Denk aan programmeren met Java of fiscale kennis. Soft skills zijn vaardigheden die belangrijk kunnen zijn voor andere banen.’ Bijvoorbeeld het feit dat je creatief bent, goed kunt samenwerken of klantvriendelijk bent. ‘Kijk ook naar wat je hobby’s zijn en van welke activiteiten je energie krijgt’, zegt Engelen. ‘Dat geeft al veel richting aan de banen waaraan je kunt denken.’
Hoe maak je jezelf interessant voor werkgevers?
Handig is het om bij een carrièreswitch te kijken naar welke beroepen er vraag is, adviseert Engelen. ‘In de zorg, ict, vervoer of het onderwijs staan ze bijvoorbeeld te springen om mensen, net zoals er veel vraag is naar ambachtslieden.’ Zaak is dan wel dat je je omschoolt en daar moet je maar net tijd en geld voor hebben, al worden sommige opleidingen ook door de overheid of het bedrijfsleven gesubsidieerd.
Op LinkedIn niet alleen je hard skills, maar ook je soft skills noemen, is ook een verstandige, zegt Engelen. Of je op je profiel ook moet zetten dat je op zoek bent naar iets nieuws is een ingewikkelde, vindt hij. ‘Sommige werknemers zullen het krachtig vinden dat je hier open over bent. Anderen zijn hiervan minder gecharmeerd.’
Maak een realistisch plan
Voordat je je hele carrière omgooit, is het handig om een buffer te hebben of een partner die je financieel kan steunen. ‘Vaak ga je eerst wel even door een dalletje’, zegt Engelen. ‘Praten met een loopbaancoach kan ook handig zijn, maar niet iedereen heeft daar geld voor. Je kunt ook met vrienden en collega’s praten om erachter te komen waar je goed in bent en wat je wilt. Boor, kortom, je eigen netwerk aan.’
Hoe kun je efficiënter werken? Hoe pak je het aan als je een nieuwe baan wil? En hoe sla je je door een functioneringsgesprek heen? In de Facebookgroep de Volkskrant Werkgids delen we artikelen over werk en carrière. Meld je aan en deel zelf ook vragen en tips.
