Trump, Brexit, aasgieren en drie andere pijnpunten voor de nieuwe staalreus

Het duurde uiteindelijk nog tot zaterdagochtend vroeg, maar de in juli 2016 aangekondigde fusie tussen de staalfabrikanten ThyssenKrupp en Tata Steel Europe is officieel beklonken. Hierdoor zal voor de vierde keer in zijn bestaan het staalbedrijf in IJmuiden, dat in september het 100-jarig bestaan viert, in andere handen komen, dit keer een joint-venture van Tata Steel Europe, een dochter van het Indiase conglomeraat Tata, en het conglomeraat ThyssenKrupp. Die zal de naam thyssenkrupp Tata Steel krijgen, afgekort TKTS.

Beide concerns zochten al enige tijd een manier om hun staalactiviteiten te verzelfstandigen. ThyssenKrupp staat onder grote druk van activistische aandeelhouders om de staaldivisie te verkopen en zich te concentreren op andere activiteiten (liften, onderzeeërs, auto-onderdelen). Tata AG in India heeft nooit veel plezier gehad van het in 2007 overgenomen Europese staalbedrijf – een combinatie van het voormalige British Steel en Hoogovens dat toen onder de naam Corus opereerde. Het betaalde dat jaar de hoofdprijs, maar kreeg er een bedrijf voor terug dat bijna continu verliezen leed.

Omdat het een fusie is van onderdelen uit drie landen, was het een ingewikkeld fusieproces. Er moest rekening gehouden worden met allerlei nationale belangen. Daarnaast roerden de aandeelhouders, vakbonden en met name ook Duitse en Britse politici zich in het fusieproces. Maandag zullen in Brussel de officiële documenten worden ondertekend door Natarajan Chandrasekaran, baas van Tata Steel in India, en Heinrich Hiesinger, de hoogste baas van ThyssenKrupp. Wat zijn de obstakels die de nieuwe staalreus te wachten staan?

Aasgieren

Dat de fusie pas vrijdagnacht kon worden beklonken, had volgens Tata Steel vooral te doen met de ondertekening van vele paperassen. Maar in Duitsland weet men beter. In werkelijkheid duurde de discussie in de twintig koppen tellende raad van commissarissen van ThyssenKrupp AG in Essen veel langer. Twee commissarissen zouden tot op het laatste moment hebben tegengestribbeld, onder wie Jens Tischendorf, vertegenwoordiger van de activistische Zweedse grootaandeelhouder Cevian. Die eist al lange tijd dat ThyssenKrupp AG zijn staalpoot afscheidt, maar vond dat de Duitsers zich hadden laten ringeloren door de Indiase leiding van Tata Steel. Ook een andere grootaandeelhouder Elliot Management (in Nederland berucht vanwege de wijze waarop AkzoNobel werd gedwongen onderdelen van zijn bedrijf af te stoten) is ontevreden. Die is niet blij dat Thyssen maar 50 procent van de aandelen in de joint-venture krijgt. Volgens Elliott is ThyssenKrupp veel meer waard dan Tata Steel Europe en had het minimaal recht gehad op 80 procent.

In plaats daarvan is een fusie gerealiseerd op op basis van gelijkheid. Tata Steel in het Indiase Mumbai en ThyssenKrupp AG in het Duitse Essen krijgen elk een belang van 50 procent in de nieuwe gecombineerde onderneming. Die zal worden geleid door een raad van bestuur van zes personen, van wie drie door Tata Steel en drie door ThyssenKrupp AG worden aangewezen. Ook de raad van commissarissen zal met zes mensen gelijk worden verdeeld. De komende weken zullen de functionarissen worden aangezocht. Er is slechts een concessie gedaan aan de aandeelhouders van Thyssen Krupp. De Duitsers krijgen het recht op enig moment een eventuele beursgang te bepalen. Beide concerns zullen dan evenveel aandelen naar de markt brengen, waardoor hun belang van 50 procent daalt tot elk een minderheidsbelang. Van de opbrengst van die beursgang gaat 55 procent naar ThyssenKrupp AG en 45 procent naar Tata Steel. Dit douceurtje is ook een compensatie voor het feit dat ThyssenKrupp nu winstgevender is geworden dan Tata Steel Europe. Maar het is raar dat ThyssenKrupp voor precies dezelfde aandelen meer geld krijgt dan Tata.

Nationalistische belangen

Zowel in Nederland en Groot-Brittannië als Duitsland is alles in het werk gesteld om tijdens het fusieproces de nationale belangen veilig te stellen. Dat geldt voor de werkgelegenheid, de research en de lopende investeringsprogramma’s. Nederland heeft daarbij nog al wat binnengehaald. Het hoofdkantoor van TKTS, waar 100 tot 150 mensen zullen komen te werken, zal in de regio Amsterdam komen. De research voor verpakkingsstaal (blikjes) en automotive staal (auto’s en andere vervoermiddelen) wordt geconcentreerd in IJmuiden. Ook het hoofdkantoor van de afdeling research van het hele concern zal in IJmuiden komen. ‘Dit is geen gentleman’s agreement’, zegt Theo Henrar, directievoorzitter van Tata Steel in Nederland. ‘Het is juridisch allemaal vastgelegd.’

Tata Steel Nederland houdt een eigen autonome directie en raad van commissarissen zoals nu ook het geval is. En het mag de in IJmuiden gemaakte winsten ook weer in het eigen bedrijf investeren, hetgeen ring-fencing wordt genoemd. In IJmuiden ligt er een investeringsplan van 500 miljoen – onder meer voor de renovatie van de beide hoogovens – die is gegarandeerd. Vooral in Duitsland is nogal gemopperd over de zogenoemde ‘status aparte’ die het Nederlandse staalbedrijf zal krijgen. Maar ook aan de Duitsers en Britten is toegezegd dat alle geplande investeringen zullen worden uitgevoerd.

Banenverlies

In alle drie de landen is ook beloofd dat er de komende jaren geen mensen gedwongen worden ontslagen. De vraag is of dat houdbaar is als de conjunctuur tegenzit. In de nieuwe staalreus zullen 48 duizend mensen werken, van wie negenduizend in IJmuiden. Om een kostenbesparing van een half miljard euro te bereiken, zullen in totaal vierduizend banen worden geschrapt – tweeduizend bij elk van de bedrijven. Omdat in Groot-Brittannië al veel was gesaneerd vreesden de vakbonden dat het Nederlandse deel van Tata Steel Europe de grootste offers zou moeten brengen. Maar er zullen volgens Hans Fischer al 1.400 banen verdwijnen door door de verkoop van onderdelen in andere landen door Tata, waaronder het Britse Cogent Power. Hierdoor zullen bij de Nederlandse en Britse bedrijven nog daadwerkelijk zeshonderd banen hoeven te vervallen, waarvan vierhonderd bij het voormalige Hoogovens en tweehonderd bij British Steel. ‘Als door synergie-effecten een functie verloren gaat, zal het bedrijf een andere voor hem of haar moeten zoeken’, zegt Frits van Wieringen, voorzitter van de centrale ondernemingsraad. De Duitsers willen echter een gelijke verdeling van de te saneren banen na aftrek van de af te stoten onderdelen.

Degradatie tot producent van halffabrikaten

Bij Tata Steel is er angst dat IJmuiden op den duur zal worden ‘gedegradeerd’ tot een producent van halffabrikaten. Dat kan hier het goedkoopst vanwege de gunstige ligging aan een grote zeehaven. Daar kunnen dan de plakken en rollen staal worden gemaakt die vervolgens in Duitsland dicht bij klanten zoals de auto- en machine-industrie verder worden bewerkt. Dat was de opzet van het voormalige Estel – de fusie van Hoogovens en het Duitse Hoesch in de jaren zeventig. Die fusie mislukte. Nu is de garantie gegeven aan het bedrijf in IJmuiden dat allerlei verdere bewerkingen van staal – verzinken, voorlakken, beitsen, vertinnen en verchromen – gewoon ook hier uitgevoerd worden. IJmuiden zal een geïntegreerd staalbedrijf blijven dat op eigen houtje eindgebruikers zal kunnen bedienen. Voor het geval ook deze fusie mislukt.

Staalheffingen

De Amerikaanse president Trump heeft de knuppel in het hoenderhok gegooid door heffingen van 20 procent op staal uit Europa te leggen. Het nieuwe concern heeft een forse export naar de VS en zal daar nogal wat last van ondervinden als die heffingen niet van tafel gaan. Maar de oorzaak voor de heffingen – de grote overcapaciteit in de staalindustrie die met name Chinese bedrijven tot dumping heeft aangezet – wordt daarmee niet opgelost. Als daar iets aan moet worden gedaan, zal misschien ook het nieuwe thyssenkrupp Tata Steel capaciteit moeten gaan inleveren. Hoe dan ook blijft het concern afhankelijk van politieke besluitvorming.

Brussel en Brexit

De mededingingsautoriteiten in Brussel moeten nog instemmen met de fusie. Na ArcelorMittal wordt TKTS de grootste staalproducent van Europa. Hoewel het met commissaris Margrethe Vestager voor Mededinging soms slecht kersen eten is, verwachten ThyssenKrupp en Tata Steel Europe geen echte problemen. Het nieuwe concern zegt niet heel dominant op specifieke deelmarkten te zijn. In mei greep de Europese Commissie nog wel in bij de overname van het Italiaanse staalbedrijf Ilva door staalproducent ArcelorMittal. ArcelorMittal moest onder meer de productie in Luik, het Tsjechische Ostrava, en het Italiaanse Piombino afstoten. De mededingingsprocedure in Brussel kan nog een half jaar in beslag nemen. Tot die tijd blijven de bedrijven concurrenten. Een ander probleem is de op handen zijnde Brexit. Hierdoor zal de samenwerking met het Britse deel van het nieuwe concern veel moeilijker worden. Zowel Tata Steel Nederland als ThyssenKrupp heeft veel klanten in Groot-Brittannië. En andersom.