Tevreden knort het toezichtmonster, maar hoe effectief is die uitdijende controlebureaucratie?

Door de gangen en tussen de bureaus van de Nederlandse economie waart een ongrijpbaar wezen rond. Het luistert naar namen als ‘KYC-analist’ en ‘compliance officer’. Meest angstaanjagende: het wordt nooit kleiner. Integendeel. Hoe meer steken dit toezichtmonster laat vallen, hoe meer erover geklaagd wordt door politici en ondernemers, hoe groter het lijkt te worden.

Toen ik hier voor het eerst over schreef, ging het om debacles bij woningbouwcorporatie Vestia en onderwijskoepel Amarantis. De beschuldigende vinger wees naar falende controleurs – bij raden van toezicht, accountants, op interne afdelingen en bij externe waakhonden. Er rolden wat koppen, maar het toezichtmonster zelf werd niet afgestraft. Het kreeg er juist geld en menskracht bij.

Hoeveel is er sindsdien veranderd? Afgelopen week bracht het UWV verse cijfers over het tekort aan personeel. Daarbij signaleerde de uitkeringsinstantie nieuwe ‘krapteberoepen’, zoals ‘Customer Due Diligence-specialisten’. Dat zijn de mensen die klantonderzoek doen. Zij moeten voorkomen dat de bank wordt misbruikt voor witwassen en andere criminele geldstromen.

Dat hier een tekort aan is, hoeft niemand te verbazen. Een jaar geleden trof ING de hoogste schikking ooit van een Nederlands bedrijf met het Openbaar Ministerie. Om herhaling te voorkomen, houden zich wereldwijd inmiddels meer dan 3.000 fte bezig met het screenen van cliënten. Rabobank meldde begin dit jaar dat het 250 van zulke vacatures heeft, bovenop de duizend speurneuzen die er al werken. ABN Amro zoekt er nog eens 450. En dat zijn dan alleen nog de drie grote banken. Bij andere financiële instellingen, van verzekeraars tot trustkantoren, is het niet anders. Toezichthouders als DNB hebben hun capaciteit fors uitgebreid. Accountantskantoren bieden extra, niet-financiële controles.

Daarbij is witwassen slechts één uit vele voorbeelden. Denk aan het nog altijd niet volledig afgeronde schandaal rond de rentederivaten. Circa 19 duizend gedupeerde MKB’ers moesten gecompenseerd worden door honderden speciaal getrainde medewerkers van de banken. Om fouten te voorkomen, worden ze gecontroleerd door onafhankelijke specialisten van onder meer Deloitte. Die op hun beurt weer onder het vergrootglas liggen van de AFM.

We organiseren toezicht op toezicht op toezicht. Dat is een schitterende vorm van werkverschaffing. Maar of die uitdijende controlebureaucratie effectief is? In het geval van witwassen krijgen financiële instellingen het idee dat ze worden opgescheept met politiewerk. De controleurs zelf klagen dat ze moeten zoeken naar een speld in een hooiberg, met hun handen op de rug.

Er zijn mensen die vinden dat we het helemaal anders moeten doen. Dat de regelzucht in Nederland is doorgeschoten. Of het tegenovergestelde: dat als je het bedrijfsleven niet vertrouwt, je het als overheid beter zelf kunt regelen, in plaats van wéér een leger speurneuzen erop afsturen. Maar dat durft vrijwel geen politicus of ceo hardop te beamen. Liever gooien we het ontembare beest nog wat miljoenen toe. En het toezichtmonster knort tevreden.