Steeds meer werk is nachtwerk, met alle gevaren voor de gezondheid van dien

Hoe ligt de Nederlandse arbeidsmarkt op de Dag van de Arbeid anno 2019 erbij? Een steeds groter deel van die markt bestaat uit flexibele arbeid. Tegelijk grijpt de 24-uurseconomie om zich heen. Gevolg: steeds meer mensen werken in de nacht. Met alle gezondheidsrisico’s van dien.

Toen een van zijn medewerkers zeven jaar geleden achter het stuur in slaap viel en de vangrail inreed na een nachtdienst van tien uur, wist Nico Keijzer (66) dat er iets moest veranderen bij FloraHolland. De teammanager logistiek begon met het plannen van groepsgesprekken om ervaringen en gezondheidstips uit te wisselen met collega’s uit de nachtploeg. ‘Alleen een foldertje met advies uitdelen heeft geen zin. We moeten er met elkaar over praten, want nachtwerk is gewoon loodzwaar.’

Keijzer kan het weten. Hij werkt al 48 jaar in de nacht, waarvan twaalf bij FloraHolland. Dit is zijn laatste jaar. ‘Ik hou van de nacht en zou niets anders willen, maar voor mijn lichaam is het goed dat ik er mee ophoud. Daar zal mijn dokter ook blij mee zijn.’ Geregeld maakt Keijzer een afspraak vanwege hoofdpijn, maagproblemen en nog een hele lijst aan vage klachten. ‘De dokter zegt al jaren dat dit eigenlijk niet langer kan.’

Van 7 uur ’s avonds tot 5 uur ’s nachts werken er 25 ingehuurde flexwerkers bij de afdeling ontvangst van de bloemenveiling in Naaldwijk, de grootste bloemen- en plantenmarktplaats ter wereld. Wanneer de vrachtwagens hun lading bloemen en planten van de kweker hebben gelost, moeten 10 duizend karren van 600 kilo per stuk door de nachtwerkers op de juiste plek worden gezet. En snel ook, want de bloemen moeten binnen een half uur de koelcel in. ‘Fysiek is het ontzettend zwaar werk. Ze kunnen hier niet op hun gemakkie aan de slag. Het is echt handen uit de mouwen en gaan’, zegt Keijzer.

1,3 miljoen nachtwerkers

Circa 1,3 miljoen Nederlanders werken volgens het CBS geregeld in de nacht. Dat zijn bijna één op de zes werkenden. En het aantal neemt toe. Dit komt door de globalisering en technologische vooruitgang, maar bijvoorbeeld ook de verruiming van de winkeltijden en het feit dat consumenten steeds meer online winkelen. De 24-uurseconomie hangt samen met een toenemend aantal flexwerkers en de onregelmatige werktijden die daarmee gepaard gaan.

‘Dit is de generatie waarvan consumenten hun pakketjes online bestellen en die het liefst gisteren nog in huis willen hebben’, zegt Wijnand Jongen, directeur van Thuiswinkel.org, de belangenvereniging voor webshops. ‘Om dat voor elkaar te boksen, moet er ’s nachts worden gewerkt. Dat is goed voor de economie en het leidt tot tevreden consumenten.’

De schaduwkant is de gezondheid van nachtwerkers. Volgens teamleider Keijzer ligt het ziekteverzuim bij de nachtploeg van FloraHolland op 11 procent. Het landelijke ziekteverzuimpercentage bedraagt 4,4, blijkt uit cijfers van het CBS.

De Gezondheidsraad concludeerde in 2017 dat nachtwerk niet alleen gezondheidsproblemen op korte termijn veroorzaakt, maar dat er ook sterk bewijs is voor het bestaan van gezondheidsrisico’s op lange termijn. Slaapproblemen zoals een verkorte slaapduur, verslechterde slaapkwaliteit en vermoeidheid komen anderhalf tot tweemaal vaker voor bij nachtwerkers dan bij dagwerkers. Jarenlang nachtwerk verhoogt het risico op diabetes en hart- en vaatziekten. En dan onderzoekt de Gezondheidsraad ook nog vermoedens dat borstkanker kan ontstaan door nachtwerk.

Biologische klok

De gezondheidsproblemen komen door de verstoring van de biologische klok, zegt Bert van der Horst, hoogleraar chronobiologie en gezondheid in het Erasmus MC in Rotterdam. Deze interne klok zorgt ervoor dat het nacht- en dagritme van het lichaam iedere dag gelijk wordt gezet door de aanwezigheid van daglicht. ‘Nachtwerk verstoort dit ritme doordat men wakker en actief is op het moment dat het lichaam van nature in de slaapstand staat, en slaapt op het moment dat het lichaam actief wil zijn’, vertelt de hoogleraar.

Volgens Van der Horst hadden werkgevers tot zo’n tien jaar geleden weinig oog voor de risico’s van nachtwerk. ‘Het aankaarten van de gezondheidsproblemen zou hun werknemers de stuipen op het lijf jagen.’ Inmiddels is er steeds meer behoefte aan een antwoord op de vraag hoe werkgevers hun personeel gezond en inzetbaar kunnen houden. ‘Dit is een goede ontwikkeling, maar het probleem is dat de meeste werkgevers nog niet goed weten wat ze moeten en kunnen doen.’

Het inrichten van een rustruimte waar medewerkers twintig tot dertig minuten kunnen powernappen zou helpen, zegt Marieke Scholten Linde, adviseur arbeid en gezondheid bij Arbo Unie. Of het stimuleren van beweging tijdens het werk en het aanbieden van gezonde voeding. ‘Kantines zijn nog vaak gesloten in de nacht, automaten zijn gevuld met ongezond eten en drinken en medewerkers hebben nog onvoldoende kennis over de impact van voeding op de biologische klok.’

Een rustruimte heeft FloraHolland niet en het pand in Naaldwijk bezit ook geen kantine waar gezonde maaltijden kunnen worden besteld. Wel is de nachtploeg op initiatief van Keijzer gestopt met roken en koffiedrinken na middernacht. Ook deelde de teammanager oordoppen, slaapmaskers en deurhangers met de tekst ‘niet storen’ uit aan alle nachtwerkers. ‘Een klein gebaar, maar je moet ergens beginnen. Als een paar collega’s daardoor beter slapen, is dat toch weer een stapje vooruit.’

Zekerheid

Bali Manoedjkoemar (42) waardeert de pogingen van zijn leidinggevende. ‘Maar de hoge werkdruk eist z’n tol. Ik sta hier te trillen op mijn benen van vermoeidheid’, vertelt de procescoördinator. Na een nachtdienst slaapt hij gemiddeld vier tot vijf uur. Dan haalt hij om half drie zijn kinderen uit school, doet hij boodschappen, kookt hij om vervolgens samen met zijn gezin te eten voordat hij weer naar zijn werk moet. ‘Het is niet het probleem van mijn werkgever dat ik moe ben, dus ik wil zeker niet klagen of zielig doen. Ik kies er tenslotte zelf voor.’ Natuurlijk zou hij liever overdag werken, zegt Manoedjkoemar. ‘Maar dan verlies ik de nachttoeslag en mijn zekerheid.’