Praten, masseren en rekenen: zo kwam Mario Draghi tot zijn omstreden ‘bazooka’

Ondanks felle kritiek heeft de Europese Centrale Bank donderdag de geldkraan wijdopen gezet. Hoe kwam die omstreden ‘bazooka’ tot stand? Een terugblik in vijf bedrijven.

1ste bedrijf: Praten

De economie van de eurozone krimpt niet, de rente is al laag, in Nederland zijn de pensioenfondsen in nood en de Tweede Kamer stuurt een boze brief – en tóch besloot de Europese Centrale Bank (ECB) donderdag het geld nog goedkoper te maken. Waarom? Het begin van een antwoord op dat raadsel ligt ver voor het korte, officiële besluitvormingstraject van deze week. Bij de gedachtevorming. Door wie laten de ongekozen centrale bankiers zich voeden met ideeën? En met wie praten ze niet?

Dat is geen geheim. Op haar website publiceert de ECB keurig de agenda’s van haar bestuurders. Mario Draghi, die eind oktober afscheid neemt als president, blijkt vrijwel uitsluitend afspraken te hebben met collega-centrale bankiers, Europese politici en financiële instellingen. Bijvoorbeeld via de door hem voorgezeten Institutional Investor Dialogue. Daar wisselt hij van gedachten met grote beleggers als verzekeraar Aegon, vermogensbeheerder Blackrock en pensioenuitvoerder PGGM over de ontwikkelingen op de financiële markten en de reactie van de ECB hierop.

Ook op het programma: de G30. De Europese Ombudsman drong er vorig jaar op aan dat Draghi zijn lidmaatschap van die bankierspraatgroep opzegt. De Italiaan bleef. Lobbyonderzoeker Kenneth Haar van de Brusselse ngo Corporate Europe Observatory noemt dat typerend voor de mentaliteit bij de ECB. Hij deed onderzoek naar de vele panels waardoor ‘Frankfurt’ zich laat adviseren. ‘Op één na worden die allemaal gedomineerd door het bedrijfsleven’, vertelt Haar. ‘De grote banken – BNP Paribas, Deutsche Bank – zijn goed vertegenwoordigd. Vakbonden en consumentenorganisaties veel minder.’

2de bedrijf: Masseren

Geen daden, maar woorden – dat is het motto van centrale bankiers. Het liefst bespelen zij de financiële markten zodanig, dat ze uiteindelijk slechts minimaal hoeven in te grijpen. Dus probeert Draghi al het hele jaar de inflatie omhoog te praten richting het officiële ECB-doel van tegen de 2 procent. Zoals deze zomer in het Portugese Sintra. ‘Verdere rentedalingen blijven deel uitmaken van onze gereedschapskist’, dreigde hij in een geruchtmakende speech.

Het probleem is dat beleggers er door alle onzekerheden – rond Trumps handelsoorlogen, de Brexit, de dreigende Duitse recessie – van uitgaan dat de inflatie zal dalen. En dat ze betwijfelen of de ECB voldoende munitie heeft om het tij te keren. Volgens de nieuwste prognoses bedraagt de geldontwaarding in 2021 slechts 1,5 procent. Het resultaat heeft veel weg van een potje armpjedrukken tussen de ECB en de financiële markten. Weinig economen geloven dat nog goedkoper geld de bedrijvigheid zal stimuleren, maar voor Draghi staat er iets anders op het spel: zijn geloofwaardigheid. Wedden dat ik durf?

Om voorafgaande aan haar besluit de vinger aan de pols te houden, stuurt de ECB vragenlijsten naar betrokkenen. Carsten Brzeski, die voor ING de ECB op de voet volgt, vermoedt dat de centrale bankiers ook met grote interesse kijken naar de rapporten van analisten, die inschatten wat de centrale bank zal doen. Gaat het de verkeerde kant op, dan kan zij het sentiment bijsturen met een zorgvuldig getimede speech of interview. ‘Onder Draghi heeft de ECB de financiële markten en hun verwachtingen een grotere rol gegeven in het besluitvormingsproces’, concludeert Brzeski. Daarbij masseert de ECB de markten – of wordt zij gemasseerd?

3de bedrijf: Rekenen

Binnen de ECB is de macht geconcentreerd op de bovenste etages van het 185 meter hoge hoofdkwartier in Frankfurt. Bij de slimme Draghi natuurlijk. Maar ook bij diens hoofdeconoom – eerst de Belg Peter Praet, nu een Ier, Philip Lane. Samen met enkele invloedrijke topambtenaren vormen zij de ‘inner circle’, vertelt Brzeski van ING. ‘Daar zitten de architecten van het huidige beleid van negatieve rentes en obligaties opkopen.’ Op dinsdag besluit de leiding welk voorstel de gouverneurs van de eurolanden voorgeschoteld krijgen.

‘De hoofdeconoom is cruciaal’, beaamt Nick Kounis van ABN Amro. ‘Met zijn onderzoekers zet hij de visie neer van de ECB op de economische toestand én het benodigde beleid.’ Beide ‘ECB-watchers’ plaatsen één belangrijke kanttekening. Anders dan Nederlandse politici lijken te denken, kunnen de centrale bankiers echt niet altijd naar eigen goeddunken handelen, door bijvoorbeeld de rente te verhogen. Niet voor niets is de belangrijke depositorente ook negatief in niet-eurolanden als Denemarken (-0,65 procent) en Zweden (-1,0 procent). ‘Op korte termijn is de ECB zeer krachtig’, legt Kounis uit. ‘Maar op de langere termijn kampt de wereldeconomie gewoon met een structureel lagere rente. De ECB kan weinig anders dan die trend volgen. Het is simplistisch om te roepen dat de centrale bankiers onze pensioenfondsen om zeep helpen.’

4de bedrijf: Vergaderen

De ontknoping nadert als woensdagavond de gouverneurs van de centrale banken van de negentien eurolanden in Frankfurt bijeenkomen voor hun informele diner. In een poging grip te krijgen op het ondoorzichtige wereldje van centrale bankiers, verdeelt de buitenwacht ze graag in duiven en haviken – al telt de ECB minstens zoveel centristen. De (vaak Zuid-Europese) duiven zijn niet vies van lage rentes. Dan laten bedrijven en burgers het geld makkelijker rollen. De haviken – vaak Noord-Europees – zijn banger voor inflatie en financiële zeepbellen.

Wie afgaat op de krantenkoppen, kan deze zomer denken dat de haviken aan de winnende hand zijn. President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank spreekt zich publiekelijk uit tegen een nieuwe ronde schuldaankopen, net als zijn Bundesbank-collega Jens Weidmann. Maar schijn bedriegt. ‘De machtsbalans binnen de ECB is in het voordeel van de duiven’, constateert Kounis van ABN Amro. ‘Natuurlijk is Draghi er een, maar zijn ideeën verschillen echt niet van de meerderheid van de gouverneurs.’

Wat zich vervolgens donderdagochtend afspeelt aan de Sonnemannstrasse, op een steenworp afstand van de Main? De officiële notulen van de vergadering zullen achteraf slechts een gortdroge samenvatting bieden. Vaststaat dat de discussie dit keer feller is dan normaal. Naar verluidt bekritiseren niet alleen usual suspects als Nederland en Duitsland het plan voor een nieuwe ronde obligatieaankopen, maar ook de twee vertegenwoordigers van het machtige Frankrijk. Desondanks blijven ze in de minderheid. ‘Van Draghi wordt gezegd dat hij amper praat’, heeft Brzeski van ING van tevoren verteld. Glimlachend: ‘Hij laat de jongetjes zogezegd spelen. Om vervolgens een conclusie te trekken in de trant van: ik voel een meerderheid voor dit en dat.’

Waarna de president zich kan opmaken voor de laatste akte.

5de bedrijf: Optreden

De persconferentie van de Europese Centrale Bank is als een succesvolle musical: jaar in jaar uit speelt zich hetzelfde tafereel af. 13.45 uur: de ECB publiceert een minimale verklaring. De depositorente wordt verlaagd naar -0,5 procent, vanaf november gaat de ECB maandelijks weer voor 20 miljard euro aan obligaties van overheden en bedrijven kopen. 14.30 uur: Draghi loopt achter zijn bebaarde beveiliger aan de perszaal binnen. 14.35 uur: na even geposeerd te hebben voor de fotografen in zijn eeuwige zwarte pak, leest Draghi de besluiten voor. Een analist van Crédit Agricole meende eens een verband te zien tussen de tint van de stropdas die Draghi draagt en zijn inhoudelijke boodschap. Een grondige analyse van 72 optredens met achttien verschillende dassen wees uit: die kleur zegt helemaal niets.

De ECB-president oogt als altijd als een sfinx, terwijl hij drie kwartier lang geduldig de ene na de andere vraag ontwijkt, pareert en soms beantwoordt. Nee, de Nederlandse pensioenen zijn vandaag niet aan de orde gekomen. Ja, er waren wat meningsverschillen tussen de centrale bankiers, ‘maar uiteindelijk was er geen noodzaak om te stemmen’.

Dan staat Draghi op. Hij bedankt voor de een-na-laatste keer zijn publiek en beent dan de zaal uit. Buiten, in de grote wereld, zijn beleggers in rep en roer. Trump stelt op Twitter het ‘snelle handelen’ van Draghi ten voorbeeld aan zijn eigen Federal Reserve. Nederlandse gepensioneerden en Duitse spaarders zullen boos zijn, maar de ECB-president heeft gedaan wat hij nodig acht om de Europese economie te behoeden voor een nieuwe recessie. Witte rook. De geldkraan in Frankfurt gaat wijdopen.