Overheden en centrale banken vangen crisis op - en dit zijn de risico’s

De EU-lidstaten mogen hun begrotingstekorten praktisch onbeperkt op laten lopen en de Europese Centrale Bank koopt op grote schaal staatsschulden op — alles om de financiële crisis op te vangen. Wat zijn de risico’s?

Kunnen overheden en centrale banken blanco cheques uitschrijven?

Ja, dat kunnen ze. En dat doen ze nu ook. Ze beloven bijna iedereen te compenseren voor de financiële schade die de economische lockdown als gevolg van corona zal veroorzaken. Er is geen limiet aan wat ze zullen doen, zei de ECB al bij monde van Christine Lagarde, nadat een nieuw opkoopprogramma van 750 miljard euro werd aangekondigd. De Fed, de koepel van Amerikaanse centrale banken, schreef maandag een blanco cheque uit. De regeringen van de EU-lidstaten lijken hun tekorten onbeperkt te mogen laten oplopen. De regels uit het stabiliteitspact dat een tekort niet meer dan 3 procent van het bbp mag zijn en de staatsschuld niet meer dan 60 procent van datzelfde bbp, zijn op de lange baan geschoven. Alle geldkranen worden opengezet. Hiermee proberen de centrale banken en de overheden te voorkomen dat er een vertrouwenscrisis ontstaat en mensen uit angst voor de toekomst geen geld meer durven uit te geven. Het is het bekende Keynesiaanse recept dat de economie moet worden gestimuleerd in tijden van recessie.

Wat kunnen de gevolgen zijn?

Dat is in de nevelen van de toekomst gehuld. Maar er worden grote risico’s genomen. Het probleem is dat volgens de regels van Keynes – het anticyclische begrotingsbeleid – bij zonneschijn het dak moet worden gerepareerd, zodat bij regen iedereen beschutting heeft. De EU heeft een van de langste periodes van groei achter de rug, maar van dakreparatie is met uitzondering van Nederland en Duitsland nauwelijks sprake geweest. De 19 landen van de eurozone hadden eind vorig jaar samen een staatsschuld van ruim 10 biljoen euro: 10 duizend miljard. Dat is 86,7 procent van het bbp. De nieuwe schulden komen bovenop de oude schulden van de kredietcrisis. Een land als Italië dat al een ‘onhoudbare’ schuld van 134 procent (2,5 biljoen) heeft, zal die schuld nog veel verder zien oplopen tot misschien wel 150 tot 160 procent van het bbp

Hoe kunnen de schulden toch ‘houdbaar’ worden?

Niet meer via hervormingen en bezuinigingen. De Europese Centrale Bank (ECB) koopt een groot deel van de staatsschulden op in ruil voor ‘bijgedrukt geld’. Sinds 2014 is al voor 2,6 biljoen euro aan obligaties opgekocht. Dat is ongeveer een kwart van de hele schuld. Deze aankopen waren tot nu toe evenredig over de lidstaten van de eurozone verdeeld, afhankelijk van hun aandeel in het ECB-kapitaal. Daarnaast mocht de ECB per emissie niet meer dan 33 procent opkopen. Nu komt daar nog eens één biljoen euro bij, waarvan de ECB 750 miljard euro vooral wil richten op de obligaties van de zwakke landen Italië en Spanje. Al die obligaties van de ECB komen als een vordering op de balans. Van de Nederlandse schuld van 400 miljard euro is 115 miljard in handen van de ECB. Het wordt steeds twijfelachtiger of die obligaties ooit nog weer op de markt worden geplaatst en het bijgedrukte geld wordt ingenomen.

Is dat opkopen niet eindig?

Nee, de ECB kan ook doorgaan tot 5 of 10 biljoen. Het is een zeepbel, maar zo lang beleggers geloven dat de schulden ooit worden afbetaald, zal het niet fataal hoeven te zijn. Als ze op enig moment daaraan gaan twijfelen, dan stort het hele bouwwerk in. Dan ontstaan hyperinflatie met rentes van duizenden procenten, zoals in Zuid-Amerikaanse bananenrepublieken. ‘Vaak wordt geroepen dat de aankopen van de ECB tot nu toe helemaal niet tot inflatie hebben geleid. Dat is niet waar. Er is zeker wel sprake van inflatie: alleen niet van een zogenoemde loon- en prijsspiraal maar wel van activa-inflatie - de geëxplodeerde prijzen van aandelen, obligaties en vastgoed’, zegt hoogleraar bankwezen en financiering Benink. Als de eurozone ooit ploft, zullen de zwakke landen de schulden niet kunnen aflossen.‘Mogelijk zullen ze zelfs de grenzen sluiten voor goederen uit Duitsland en Nederland, waardoor met het einde van de eurozone ook de EU uit elkaar valt‘, zegt Benink.

Hoe erg is dat?

Politiek zal het een tijdbom kunnen zijn. Financieel zal een geldsanering plaatsvinden, waarbij de noordelijke landen een nieuwe dure munt krijgen en de vorderingen op zuidelijke landen waardeloos worden. De Koepel Gepensioneerden sloot zich maandag aan bij de eindeloze rij gedupeerden voor de staatsruif die crisiscompensatie willen. Maar als het zo misgaat, zullen de pensioenfondsen enorme bedragen moeten afboeken. Dat zou tot massale armoede leiden. Benink vindt dat de EU om de schulden van Italië niet verder op te laten lopen voor gezamenlijk risico obligaties zou moeten plaatsen (coronabonds) in plaats van dat landen dat individueel doen, zoals nu gebeurt. ‘Maar daar moet wel de politieke wil voor zijn.‘ Mocht de schuld wel houdbaar zijn, dan zullen toekomstige generaties ervoor moeten opdraaien.

Maar in de VS zijn de begrotingstekorten en schulden nog veel hoger?

De VS leven nog meer op de pof dan de Europeanen. De staatsschuld zit daar dik boven de 100 procent van het bbp. Het begrotingstekort zal dit jaar boven de 1 biljoen dollar bedragen – 5 procent van het bbp. Maar de VS hebben twee grote voordelen. Ten eerste is er één federale overheid en één centrale bank. En daarnaast geniet de dollar bijzondere privileges, omdat het de wereldvaluta is. Wie gaat twijfelen aan het vertrouwen in de yankee-dollar, snijdt zichzelf in de vingers.