Olietoevoer in geding door oorlog

Amerikaanse beleidsmakers waren laaiend enthousiast toen in 2005 de laatste hand werd gelegd aan een nieuwe pijpleiding. Die zou olie dwars door Georgië naar Europa transporteren. Het was naar hun mening een uitstekende manier om de Amerikaanse energietoevoer veiliger te stellen. Allereerst omdat de nieuwe pijpleiding het Westen in de toekomst minder afhankelijk zou maken van het Midden-Oosten. De olie zou namelijk van Centraal-Azië direct naar Europa worden gebracht. Maar het voelde ook goed dat de nieuwe leiding niet door Rusland liep.

Op deze manier zouden de Russen voortaan minder politieke en economische invloed kunnen uitoefenen op de grote olie- en gasvelden in Centraal-Azië. Daarnaast vormde de pijplijn een goed alternatief voor de oude, door Moskou gecontroleerde Russische leidingen, relieken van het Sovjet-tijdperk. Het getouwtrek met Rusland over invloed in de regio kwam hiermee voorlopig tot een einde.

In een poging vrienden te maken, verspreidden Amerikaanse diplomaten in de jaren negentig in Centraal-Azië een bumpersticker, die het politieke spel van Washington mooi samenvat. ‘Geluk is meerdere pijpleidingen’ stond erop.

Energiedeskundigen zeggen dat de spanningen tussen Rusland en Georgië een bedreiging vormen voor de Amerikaanse plannen om invloed uit te oefenen op de olie- en gaswinning in Centraal-Azië. Om hun economie draaiende te houden, is dit erg belangrijk voor de Verenigde Staten. Zeker nu door de groeiende vraag naar olie en het krappe aanbod de olieprijs sterk is gestegen.

‘Het is moeilijk door de rookwolken van de oorlog het aanleggen van een volgende pijplijn door Georgië te zien’, zegt Cliff Kupchan, politiek-risico-analist bij de Eurasia Group. ‘Multinationals en Centraal-Aziatische en Kaspische overheden zullen zich wel twee keer bedenken voordat ze overgaan tot de bouw van nieuwe oliepijplijnen door dit gebied. Mogelijk zullen zij overwegen de olie die ze momenteel door Georgië vervoeren op een andere manier naar Europa te exporteren.’

Op zijn minst, waarschuwen analisten, zal Rusland door de oorlog nog prominenter in de regio aanwezig zijn.

Vlak nadat de Sovjet-Unie uiteenviel, begin jaren negentig, brak het politieke gevecht om invloed op het winnen van Kaspische olie in alle hevigheid uit. De bouw van de oliepijplijn door Georgië, de Baku-Tblisi-Ceyhan- of BTC-lijn, was een grote overwinning van de Amerikanen. Handig maakten de Verenigde Staten gebruik van de politieke kloof tussen Rusland en de afvallige Centraal-Aziatische Sovjetrepublieken.

Eerdere pogingen om olie uit Kazachstan via routes die niet over Russisch grondgebied liepen naar Europa te krijgen, mislukten. Olie die in Tengiz, het grootste olieveld van de regio, uit de grond wordt gehaald, bijvoorbeeld, wordt nog steeds eerst langs de Kaspische kust naar Novorossiysk, een Russische havenstad aan de Zwarte Zee, getransporteerd. Voorstellen om de olie en het gas anders te vervoeren, liepen spaak, omdat Moskou dit niet zag zitten.

Het conflict tussen Rusland en Georgië is volgens sommige analisten dan ook niet alleen een uiting van wederzijdse vijandige gevoelens, maar is daarnaast ook sterk verwant met Moskous angst dat het pro-westerse Georgië in de toekomst een pittige concurrent zal zijn voor Ruslands energie-export.

‘Voor Russen is hun monopolie op de doorvoer van olie en gas gewonnen in Centraal-Azië van onschatbare waarde. Het geeft hun een zekere macht’, zegt Marshall I. Goldman, hoogleraar Russische economie aan Harvard en schrijver van het boek Petrostate: Putin, Power and the New Russia. ‘Door in te stemmen met een nieuwe pijplijn, heeft Georgië zich zeer kwetsbaar opgesteld.’

Voor de exploitatie van Kashagan, een groot olieveld in de Kaspische Zee bij Kazachstan, waar naar schatting ruim tien miljard vaten olie uit opgepompt kunnen worden, is een stabiele verbinding met Europa noodzakelijk. Momenteel zijn enkele oliemaatschappijen, waaronder Exxon Mobil en ConocoPhillips, daar bezig met het ontwikkelen van een nieuw olieveld. Het duurt nog minstens vijf jaar voordat het in gebruik wordt genomen, maar het idee is dat de olie door de BTC-lijn getransporteerd zal worden.

Het is een ambitieus project. Deel van het plan is de aanleg van een oliepijp onder de Kaspische zee. De olie begint daar dan aan een 1.700 kilometer lange weg via de BTC-lijn naar Europa.

Via de Baku-Tblisi-Ceyhan-pijp worden nu al dagelijks 850 duizend vaten olie naar het Europese vasteland gebracht. Een deel van die olie blijft in Europa en een ander deel wordt naar de VS doorgestuurd.

Voordat de omstreden BTC-lijn er lag, had het Westen de grootste moeite om een route te vinden waar de olie probleemloos doorheen gesluisd kon worden. De Verenigde Staten, bijvoorbeeld, voelden weinig voor een leiding door Iran. Daarom viel de keuze van de Amerikaanse overheid, BP en andere investeerders op de huidige route. De oliepijp was toentertijd goed nieuws voor de landen die net onafhankelijk waren geworden, maar loopt toch nog door drie politiek instabiele gebieden.

Net voor de oorlog werd ook duidelijk hoe precair de situatie is. Vorige week woensdag ging de kraan tijdelijk dicht, omdat Koerdische rebellen een deel van de pijp in Oost-Turkije hadden opgeblazen.

Er gaan geruchten dat Russische gevechtsvliegtuigen het tijdens de korte Russisch-Georgische oorlog specifiek op de BTC-lijn hadden gemunt. BP zegt dat de lijn niet is geraakt. Maar voor de zekerheid is de pijp voorlopig voor onbepaalde tijd afgesloten.

De afgelopen jaren spaarden de Russen, puissant rijk van de handel in olie, kosten noch moeite om duidelijk te maken dat zij in de regio de baas zijn.

Twee jaar geleden sneed Gazprom, het staatsbedrijf, de gastoevoer af naar Oekraïne en daarmee naar een deel van Europa, na een geschil over de prijs. Het bedrijf werd toen nog gerund door Dmitri Medvedev, de huidige Russische president. Politici in Europa stonden erbij en keken ernaar. Op een pijnlijke manier werd duidelijk dat Europa te afhankelijk was van Moskou.

‘Deze gascrisis was voor Europeanen een grote schok’, zegt Frank Verrastro, directeur bij het Centre voor International en Strategic Studies in Washington. Ook hij denkt dat het erg moeilijk zal worden nog een volgende westerse pijplijn in het gebied te bouwen.

‘De enige reden dat we over de BTC-lijn beschikken, is dat alle partijen toen, zowel politiek als economisch, van de aanleg profiteerden’, zegt Verrastro. ‘De VS hebben daarvan niet geleerd. Met de huidige passieve politieke houding zal er nooit iets van de grond gekomen.’

‘Door de oorlog heeft zich een verschuiving in de markt voorgedaan. We hebben een Plan B nodig. Maar dat is er niet’, voegt hij eraan toe.© The New York Times