Nieuwe sigaretten voor oude én nieuwe klanten

Met ‘minder schadelijke alternatieven voor de sigaret’ probeert de tabaksindustrie aan een positiever imago te werken. Maar om geld te verdienen aan die nieuwe producten, moet het rookprobleem wel in stand blijven.

De vorige aflevering van Van Kapitaal Belang kreeg op sociale media meer dan vierhonderd reacties. Het pleidooi van het Nederlandse burgerinitiatief Nicotinee om een verbod in te voeren op de verkoop van nicotinehoudende producten aan personen die op of na 1 januari 2012 geboren zijn, bleek daarmee een heuse splijtzwam.

Velen vonden het een uitstekend idee (‘Doen, gisteren al regelen’), ook al ging het sommigen niet ver genoeg (zij vinden een totaalverbod beter, ‘weg met alle kankerstaafjes’). Anderen zagen er een onaanvaardbare aantasting van hun vrijheden in (‘Ongelofelijke betutteling’), best geïllustreerd met een eigen radicale suggestie: ‘Laten we het leven ook maar meteen verbieden voor iedereen die geboren is voor 1960. Scheelt een hoop zorgkosten.’

Ook opmerkelijk was de discussie of het niet te ver gaat om ook e-sigaretten in het verbod op te nemen. Vapingproducten verhitten een vloeistof en zetten die om in damp. Dat zou een minder schadelijk alternatief zijn, en daarom een goede second best voor wie niet kan stoppen met het roken van tabak.

Gezondheidscatastrofe

Niet iedereen denkt er zo over. De Britse hoogleraar kindergeneeskunde Andrew Bush waarschuwde vorig jaar in de krant The Observer voor de gevaren van e-sigaretten. ‘Ik ben bang dat we slaapwandelend naar de volgende gezondheidscatastrofe gaan, met een generatie kinderen verslaafd aan nicotine.’

Een interessant onderwerp, waar collega Anna de Haas en ik ons vorig jaar in hebben verdiept. Het credo van de tabaksindustrie is namelijk dat zij niet alleen problemen veroorzaakt, maar ook bijdraagt aan de oplossing. Kijk maar naar de slogan die ’s werelds grootste sigarettenfabrikant Philip Morris International (PMI) – bekend van onder meer Marlboro, L&M en Chesterfield – er al een paar jaar op nahoudt. ‘Als je niet rookt, begin er dan niet aan. Als je rookt, stop dan. Als je niet kunt stoppen, doe het anders.’

Het logische eindpunt, zo verkondigde ceo Jacek Olczak twee jaar geleden: ‘Ik wil maken dat dit bedrijf roken achter zich kan laten.’ Aan de oprechtheid van die uitspraak valt te twijfelen. Zo maakt PMI nog altijd volop reclame voor sigaretten in de weinige landen waar dat nog altijd is toegestaan. De afgelopen zette het ook nieuwe tabaksfabrieken neer in Oezbekistan en Tanzania.

‘PMI leidt geen nobele revolutie, zoals het graag doet voorkomen, maar past zich gewoon aan aan veranderingen in de markt om de opbrengsten op peil te houden’, meent Robert Jackler, hoogleraar aan de Stanford University School of Medicine. ‘De klanten keren zich geleidelijk af van sigaretten, en PMI probeert ze vast te houden met nieuwe producten die de nicotineverslaving voortzetten’, zo schrijft hij in een recente studie naar de ‘propagandakruistocht’ van het bedrijf.

‘Harm reduction’

Marc Willemsen, hoogleraar tabaksontmoediging, wijst erop dat tabaksbedrijven met hun harm reduction producten niet alleen een ‘subgroep van verstokte rokers’ aanspreken. Volgens onderzoek van het RIVM vormen deze producten met name voor jongeren een opstapje naar ‘echt’ roken. En dat is echt geen toeval, zei hij tegen collega De Haas. ‘Kijk maar naar de luxe uitstraling en het aanbod van talloze, frivole smaakjes. Het is overduidelijk dat grote tabaksbedrijven jongvolwassenen proberen te trekken met e-sigaretten. Als het echt zou gaan om stoppen-met-roken-medicatie zouden ze het heel anders in de markt moeten zetten.’

Alle cynisme ten spijt, is het toch een goede zaak als rokers overstappen naar een minder schadelijk alternatief? Zo eenvoudig is het niet. Zowat het enige waar de tabakslobby en anti-tabakslobby het over eens zijn, is dat harm reduction producten nog altijd harmful zijn. Hoe schadebeperkend ze daadwerkelijk zijn, is voer voor hoogoplopende discussies.

Dodelijk product

Wat e-sigaretten in elk geval gemeen hebben met hun tabaksbroertjes, is dat ze acute longschade veroorzaken. Daar is overtuigend bewijs voor, zegt Emily Banks van de Australian National University. Zij leidde een analyse van 189 internationale studies over de gevolgen van het roken van e-sigaretten. Vapingproducten geven onder meer honderden chemische stoffen af, vertelt Banks. ‘Van sommige is bekend dat ze giftig zijn en van vele andere zijn de effecten nog onbekend.’

Sophie Braznell, die als onderzoeker verbonden is aan de Tobacco Control Research Group aan de universiteit van Bath, gelooft niets van de voornemens van de tabaksindustrie om te stoppen met de productie van sigaretten. ‘Denk er eens goed over na. Met harm reduction producten verkopen ze een oplossing, namelijk een minder schadelijk alternatief voor roken. Maar dan moet het probleem wel in stand blijven, anders kun je straks geen geld meer verdienen aan die oplossing.’

Tedros Adhanom Ghebreyesus, topman van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), concludeerde in 2021 dat er nog een lange weg te gaan is naar een rookvrije wereld. ‘De tabaksindustrie zal alles in het werk stellen om de enorme winsten te verdedigen die zij maakt met de verkoop van haar dodelijke product.’ De WHO schat dat er jaarlijks naar schatting acht miljoen rokers sterven aan tabak.