Nederland is waarschijnlijk al recessie ingegaan: economie krimpt tegen de verwachting in

Met de krimp is Nederland meer dan waarschijnlijk begonnen aan zijn negende recessie in ruim vijftig jaar. Een verrassing, want de meeste economen hadden verwacht dat er in het derde kwartaal nog lichte groei zou zijn. In Europa is de gangbare definitie voor een recessie ‘twee opeenvolgende kwartalen van negatieve economische groei’. Voordat er echt sprake is van een recessie, is dus enkel nog een nieuw krimpcijfer nodig in het vierde kwartaal, en dat met een economie die een winter met hoge energieprijzen tegemoet gaat.

De verklaring voor het tegenvallende cijfer zit vooral in de tegenvallende investeringen, en dan met name in woningen en infrastructuur, zo meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Vooral de handel, vervoer en horeca droegen negatief bij aan de economische ontwikkeling. De zakelijke dienstverlening groeide nog wel.

Arbeidsmarkt minder krap

Het CBS maakte verder bekend dat de Nederlandse arbeidsmarkt in het derde kwartaal iets minder krap is geworden. In die periode stonden er tegenover elke 100 werklozen 121 vacatures. In het voorgaande kwartaal was dat nog 143. Ook hier dus een duidelijk teken van afkoeling, alhoewel er dit kwartaal nog wel bijna zestigduizend banen bij kwamen. CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen: ‘Het was al het negende kwartaal op rij waarin het aantal banen toenam.’

Het consumentenvertrouwen is de afgelopen maanden gedaald naar het laagste niveau dat het CBS ooit gemeten heeft, merkt Van Mulligen op. ‘Angst voor de gevolgen van de hoge inflatie speelt hier een hoofdrol. Ook veel bedrijven hebben last van stijgende energiekosten. Het ondernemersvertrouwen is begin oktober licht negatief geworden.’

In de praktijk maakt het niet zoveel uit of het derdekwartaalcijfer over het bruto binnenlands product (bbp) nu met een plus of een min begint, zegt Luc Aben, hoofdeconoom van Van Lanschot. ‘Het voelde al als een recessie, en dat gevoel zal de komende maanden enkel toenemen.’

Het is een sentiment dat bij meerdere vakgenoten te horen is. De Nederlandse economie heeft er florissanter voorgestaan, merkt ING-econoom Marcel Klok op. ‘We zien in onze eigen analyses dat in het derde kwartaal de industriële productie, de detailhandelsverkopen en de bouwactiviteiten zijn afgenomen. Bovendien geven onze pindata aan dat consumenten in diezelfde periode 1,5 procent minder zijn gaan uitgeven. Verder ramen wij dat de investeringen toen met zo’n 3,8 procent zijn gedaald tegenover de drie voorgaande maanden.’

Klok ziet wel plukjes van economische groei, in soms onverwachte hoekjes. ‘Na de coronapandemie, een periode waarin mensen volop gingen klussen, hadden bouwmarkten een flinke terugval. Nu zien we daar juist goede cijfers. Consumenten willen besparen op de dure energie, en gaan bij wijze van spreken hun huis dichttimmeren.’

Minder nieuwe spullen gekocht

Onlangs berichtte Het Financieele Dagblad dat de pakhuizen in Nederland overvol liggen met consumentenproducten zoals laptops, kleding en meubels. Kees Kuijken, ceo van de logistieke dienstverlener Moov Logistics, zei ‘een gigantische recessie’ te zien aankomen nu consumenten minder geld uitgeven aan nieuwe spullen.

Ironisch genoeg heeft de voorraadopbouw juist een positieve effect gehad op het economisch groeicijfer in het derde kwartaal. Bij de berekening van het bbp telt voorraadopbouw namelijk als een positieve bijdrage. Een pretje op de korte termijn, waarschuwt Aben. ‘De voorraden groeien omdat de vraag wegvalt, en ze kunnen niet blijven toenemen. De pakhuizen zitten nu al tjokvol. Het is dus een negatief signaal voor de volgende kwartalen, want voorraadafbouw verlaagt dan het bbp.’

Zullen bedrijven niet gewoon minder produceren, en zo de recessie erger maken? Aben deelt de zwartgalligheid van Kuijken niet. ‘Tot nu toe valt dat mee, denk ik. Op enkele sectoren na die zwaar getroffen zijn door de hoge energieprijzen − denk aan de staalindustrie − blijft de productie in het bedrijfsleven op toerental.’

Bij volle pakhuizen zou je verwachten dat bedrijven lagere prijzen gaan aanvaarden om van hun voorraden af te komen, met als gevolg neerwaartse druk op de nu hoge inflatie. Rabobank-econoom Hugo Erken waarschuwt voor overdreven optimisme, omdat de producentenprijzen nog altijd sterk bepaald worden door de energieprijzen. Bedrijven houden niet graag te veel voorraden aan, maar ze willen wel nog altijd uit de kosten komen, zegt hij. Bovendien is de sterke stijging van de energieprijzen in augustus en september in sommige productgroepen nog niet helemaal doorgewerkt.

Dat kan een hele tijd duren, illustreert hij met een voorbeeld. ‘De prijs van glas is door de hogere energieprijzen sterk gestegen. Dat gaat uiteindelijk leiden tot hogere verkoopprijzen voor flesjes bier of frisdrank, maar daar kan best een tijd overheen gaan. Je wil als bierproducent niet als eerste de prijs verhogen omdat anders consumenten weglopen naar een concurrent. Maar dat kan niet blijven duren. Die prijspijn gaan we dus nog krijgen.’

Duitsland voorland

Wat kunnen we verwachten voor de komende kwartalen? Aben kijkt daarvoor onder meer naar Duitsland. ‘Dat land was lang de sterkhouder van de eurozone, en is enorm belangrijk voor de Nederlandse economie, maar zit nu in de knel. De Duitse economie is bijna eendimensionaal afhankelijk van industrie die veel dure energie nodig heeft. Daarnaast zijn er de innige economische banden met China, waar het ook niet zo lekker loopt.’

Erken ziet ook in eigen land reden tot zorgen. ‘Aan de data over onze pintransacties merken we dat de retailverkoop afneemt, en zien we dat mensen veel meer betalen voor hun energierekening’, zegt de Rabobank-econoom. ‘En dat terwijl we nog een heel warme oktobermaand hadden en mensen de kachel nog niet moesten aanzetten. Hopelijk zijn ook november en december wat warmer dan we gewend zijn.’

‘Het belangrijkste economisch rapport de komende tijd is het weerbericht’, gekscheert Luc Aben. Daar kan Erken zich wel in vinden. Dit jaar redden we het waarschijnlijk wel met gasvoorraden die voor 95 procent zijn gevuld, denkt hij. ‘Maar volgend jaar wordt veel lastiger omdat we dan niet meer kunnen terugvallen op Russisch gas.’

ING raamt voor het vierde kwartaal een milde krimp van 0,4 procent. De bank verwacht dat de groei in 2023 geleidelijk terugkeert, maar met een jaarcijfer van 0,9 is het zeker geen feest. Meer wel dan de 0,6 procent die de Europese Commissie verwacht. Van Lanschot ziet het somberder in en gaat voor volgend jaar uit van een krimp van 0,5 procent.