‘Nederland had van alles kunnen doen om de gasprijs te stabiliseren... Nu zijn we te laat’

De gasprijzen schieten naar grote hoogten. Peter, heb jij dit eerder meegemaakt?

‘Nee, wel verdubbelingen. Maar verviervoudigingen, laat staan verachtvoudigingen in een jaar tijd tot 160 euro per megawattuur, zijn wel heel spectaculair. We hebben weleens een verbluffende stijging van de olieprijs meegemaakt, waar gas toen nog mee in de pas liep. Tijdens de tweede oliecrisis begin jaren tachtig kwam er een verdubbeling van een vat olie tot 115 dollar. Maar ik kan geen precedent voor de huidige situatie noemen.’

Wat kan er gedaan worden om die prijzen binnen een bepaalde bandbreedte te houden? Gasunie-bestuurder Bart Jan Hoevers noemde dat lastig: ‘De gasmarkt heeft geen telefoonnummer’.

‘Dat is inderdaad erg moeilijk. Op de olieprijs heeft de OPEC (Organisatie van olie-exporterende landen) een grote invloed, zij bepalen hoeveel wordt geproduceerd. Daar is dus wel een telefoonnummer, namelijk die van de Arabische sjeiks. Bij de gasprijs is de overheid een nummer. Die houdt alle aandelen van de Gasunie. Maar doordat de gaswinning in Groningen vrijwel is gestopt, is die voor de rest afhankelijk van buitenlands gas.

‘Tien jaar geleden ontstond het plan voor een gasrotonde om de gasprijs te stabiliseren, voor als het veld in Groningen leeg zou zijn. Dat was nog voor de aarde begon te beven. In de toekomst moest er een reservevoorraad zijn, zo was de gedachte. Als gasdoorvoerland, met de import en export van Noors en Russisch gas, zou Nederland een hoofdrol blijven spelen. Dat was een enorme investering van 8 miljard euro, die later nog verder opliep. We zien nu dat de gasrotonde niet werkt zoals deze zou moeten werken. We hadden moeten inzetten op meer vloeibaar gas, wat had gekund via Shell. Andere opties waren om eerder gas uit Noorwegen te halen, contracten met Gazprom in Rusland te herzien, zaken te doen met landen in het Midden-Oosten... Nu zijn we te laat.’

Er wordt ook gezegd: er vindt manipulatie plaats van Russische kant. Is daar bewijs voor?

‘Er zijn wel aanwijzingen voor, al komt Gazprom zijn leverantieplicht na. Ze hebben niet de gaskraan dichtgedraaid, zoals wordt gezegd. Gazprom koopt gas in bij andere gasbedrijven zoals Rosneft, dat het gas in Siberië uit de grond haalt. Poetin zou kunnen eisen dat Rosneft extra gas levert. Dat doet hij niet, Rusland profiteert van de hoge gasprijs. En er zijn technische problemen om meer gas naar West-Europa door de leiding te laten gaan. Bovendien: Nederland had in het verleden eveneens gasvelden. Toen ging ook niet zomaar de productie omhoog wanneer andere landen problemen hadden.’

Gaan we de winter doorkomen?

‘Nederlanders die modaal of bovenmodaal verdienen, komen de winter uiteraard wel door. Maar lagere inkomens zijn misschien wel 900 euro extra aan gas kwijt. Ontzettend veel geld als je al moeite hebt om de huur te betalen, boodschappen te doen en aan je belastingverplichtingen te voldoen. Energiearmoede is gewoon een groot probleem.

‘In Groot-Brittannië zijn de afgelopen vijf jaar voorafgaand aan corona 160.000 extra mensen omgekomen in de winter, ten opzichte van de zomer. Men denkt dat het voor een groot deel mensen zijn die moeite hadden om hun energierekening te betalen. De aantallen zullen in Nederland lager zijn. Maar er zijn ook hier veel mensen die de thermostaat lager zetten en een extra trui aantrekken, omdat ze de prijs voor hun gas niet kunnen betalen.’

In Nederland worden nu stilaan vorderingen geboekt met de kabinetsonderhandelingen. Wat moet er gebeuren in Den Haag om dit probleem op te lossen?

‘De overheid zal moeten bijspringen voor die lagere inkomens. Tijdens corona is er voor bedrijven al veel gecompenseerd. Nu moeten fiscale voordelen of subsidies uitgekeerd worden aan deze lagere inkomens. Eenderde van de gasprijs bestaat uit belastingen en heffingen. In veel landen worden brandstoffen juist gesubsidieerd. Neem India bijvoorbeeld, daar zijn enorme subsidies op gas- en olieprijzen, zodat die mensen niet omkomen in de winter.

‘Structurele oplossingen zijn erg moeilijk. Binnen Europa moet wel overwogen worden om de gasrotonde erin te houden, zodat we een strategische voorraad gas hebben. Een deel van de hoge gasprijs is een tijdelijk probleem. Het scheelt al als de reparatiewerkzaamheden in Noorwegen aan de gasvelden voorbij zijn. Maar dit tijdelijke probleem kan wel een structureel probleem worden in de overgang naar duurzame energie. Gas moet daarbij de veel viezere kolen vervangen.’

Wat nou als het toch misgaat? Autoloze zondagen, rantsoenering?

‘Ja, misschien moeten we meer gaan denken zoals in 1974 tijdens de oliecrisis: eerder de gordijnen dicht, de verwarming lager, autoloze zondagen, rantsoenering (bonnen om gas te kopen) en distributie. Als we echt tekorten krijgen, geen gas meer kunnen leveren, zullen we andere maatregelen moeten nemen. Of dat nodig zal zijn? Geen idee, ik weet niet hoe nijpend de situatie is als we een strenge winter krijgen. Als dat wel gebeurt, zal je wellicht mensen op de bon moeten zetten.’