Moeten we straks betalen om te kunnen sparen?

Bankiers sluiten niet langer uit dat spaarders moeten gaan betalen om hun geld bij de bank te stallen. Anderzijds moeten ze er niet aan denken vanwege alle nare bijwerkingen zoals klanten die hun geld komen opeisen. Tien vragen over negatieve spaarrente.

Moeten we rekening houden met negatieve rente op spaartegoeden?

Ja, bankiers waarschuwen dat het mogelijk is dat ze geld moeten gaan vragen aan spaarders. Zelf zijn ze dat al gewend. Als ze eventjes geld parkeren bij de Europese Centrale Bank (ECB) moeten ze 0,4 procent rente betalen. De ECB heeft erop gehint die rente in september verder te verlagen naar 0,5 of 0,6 procent. Vooralsnog hoeven spaarders niet te dokken. Alleen grote bedrijven moeten soms de beurs trekken.

Is het weleens eerder voorgekomen dat spaarders negatieve rente moesten ophoesten?

Nee, niet in deze vorm. ‘Zover ik weet is dit niet eerder voorgekomen’, zegt hoogleraar economie Lex Hoogduin. ‘In het verleden betaalden mensen soms wel in een andere vorm. Je had bijvoorbeeld vorsten die een deel van een munt afvijlden waardoor die munt minder waard werd. Dat deden ze bijvoorbeeld om een oorlog te kunnen financieren.’ Ook bij een hele hoge inflatie zijn spaarders de klos. Ze kunnen immers weinig uitrichten tegen de waardedaling van hun spaargeld.

Waarom speelt die negatieve rente nu opeens?

Het simpele antwoord is dat banken rente moeten betalen aan de centrale bank en die rente ooit zullen gaan doorberekenen aan hun klanten. Nederlandse banken hebben de afgelopen vijf jaar 2,2 miljard euro overgemaakt naar de ECB om daar geld te stallen. Dat blijkt uit berekeningen van Deposit Solutions, een Duitse onderneming met platforms waarop banken spaarproducten aan andere banken kunnen aanbieden.

In sommige landen hebben klanten van banken al last van een boete op sparen. Zo moeten particulieren met een flink spaartegoed in Zwitserland geld bijleggen. De Deense Jyske Bank gaat vanaf december een negatieve spaarrente hanteren voor spaarders die meer dan 7,5 miljoen Deense kroon (omgerekend zo’n 1 miljoen euro) op hun rekening hebben. In Nederland moeten bedrijven soms ook al betalen. Goede doelen, die vaak flinke bedragen bij de bank stallen voor lopende projecten, beraden zich op de dreiging dat ze binnenkort wellicht moeten gaan betalen.

Wat is de achterliggende reden voor die negatieve rente?

Die vraag is lastiger te beantwoorden. Er zijn grofweg twee scholen. De eerste school stelt dat het domweg een kwestie is van vraag en aanbod. Er is veel aanbod van spaargeld omdat de bevolking vergrijst. Aan de andere kant is er minder behoefte aan geld omdat de economische groei matig is. Het resultaat hiervan is dat de rente al decennia daalt en nu zelfs negatief is geworden voor bijvoorbeeld staatsleningen.

Andere economen, onder wie Hoogduin en de bazen van de grote banken, wijzen met een beschuldigende vinger naar de ECB-president Mario Draghi. ‘Een negatieve rente is in feite een soort belasting. Maar dan een vermogensbelasting die wordt ingevoerd zonder democratisch besluit’, stelt Hoogduin. Volgens het voormalige DNB-directielid en andere Draghi-tegenstanders is het bovendien twijfelachtig of de steeds lagere rente, die de economische groei moet aanjagen, zoden aan de dijk zet. Bankiers stellen dat de lage rente niet leidt tot meer kredietaanvragen.

Voor spaarders maakt het niet veel uit wat de exacte oorzaak is. Zij hebben te maken met de gevolgen.

Zijn we steeds minder gaan sparen als gevolg van de almaar dalende rente?

Nee. Wie naar DNB-grafieken kijkt met het totale Nederlandse spaartegoed, ziet geen effect. Ondanks de dalende rente stijgt het spaartegoed jaar op jaar. Eind juni stond er in totaal bijna 370 miljard euro op spaarrekeningen. Tien jaar geleden was dat nog 287 miljard euro.

De interesse in renteverschillen tussen spaarrekeningen is in die periode wel afgenomen. ‘Er komen veel minder bezoekers op onze site’, zegt Roland Bieleveldt van Vanspaarbankveranderen.nl. ‘De verschillen zijn klein en er gebeurt de laatste tijd erg weinig op de spaarmarkt.’

Gaan spaarders hun geld van de bank halen als ze moeten betalen?

Niemand weet hoe spaarders zullen reageren, omdat een negatieve rente een nieuw fenomeen is. ‘Het is wel zorgwekkend’, zegt Hoogduin. ‘Een negatieve rente holt de waarde van je spaartegoed uit en kan leiden tot verlies van vertrouwen in het bankwezen.’

Het idee dat spaarders hun geld komen opeisen, is een spookbeeld voor bankiers. Niet voor niets heeft het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een studie gedaan naar manieren om de overstap naar contanten te ontmoedigen. Banken kunnen bijvoorbeeld het bedrag dat je kunt opnemen maximeren.

Zijn er nog andere risico’s van een negatieve rente?

Ja, er zijn tal van mogelijke bijwerkingen die nadelig kunnen uitpakken voor consumenten en de economie. Een risico is dat spaarders hun geld massaal in andere zaken zoals vastgoed en aandelen steken. Als ze dat doen, jagen ze de koersen en huizenprijzen nog verder op. Die huizenprijzen hebben sowieso al een flinke duw in de rug gekregen van de lage hypotheekrente. ‘Dat leidt tot zeepbellen die ooit knappen’, waarschuwt Hoogduin.

Een ander gevaar is dat spaarders zich steeds makkelijker laten verleiden in risicovolle producten te stappen die veel beloven, maar geen echte garanties bieden.

Kan ik over een half jaar geld lenen en dan geld toe krijgen?

Hoewel in Denemarken al een hypotheek bestaat waarbij de lener na korte looptijden geld ontvangt, ziet het er niet naar uit dat we dat hier snel krijgen. Banken rekenen een marge tussen rente die ze betalen aan spaarders en die ze rekenen aan leners zoals huizenkopers en bedrijven. Die marge ligt tussen de 1 en 2 procent en is afhankelijk van looptijden en risicocategorie. De negatieve rente moet dus eerst naar ten minste minus 1 zakken voordat leners geld toe gaan krijgen. Gezien de huiver die bestaat voor verdere verlaging van de rente ligt het niet voor de hand dat dat snel gaat gebeuren.

Wat kunnen spaarders doen om toch nog wat te verdienen op hun spaargeld?

Er zijn alternatieven voor sparen, maar die hebben allemaal mitsen en maren. ‘Je kunt tegenwoordig via internationale platforms sparen in het buitenland. De rente is vooral in Oost- en Zuid-Europa hoger dan in Nederland’, zegt spaarvergelijker Bieleveldt. ‘We krijgen daar veel vragen over. De belangstelling hiervoor neemt toe maar ik heb de indruk dat de meeste mensen het niet aandurven.’ Platform Savedo, een onderdeel van Deposit Solutions, laat weten dat het depositogarantiestelsel geldt voor alle EU-banken.

Een ander alternatief zijn beleggingen met een relatief laag risico die meer opbrengen dan een spaarrekening. Fondsen die beleggen in microfinanciering zijn een voorbeeld. Ondanks het lage risico blijft het een vorm van beleggen en kan de waarde van deze beleggingen dalen.

Beleggen in aandelenfondsen is een risicovollere optie. Omdat grote groepen beleggen eng vinden, valt niet te verwachten dat spaarders massaal overstappen naar aandelen. Dat deden ze de afgelopen jaren evenmin toen de rente bleef dalen.

Is er een keerpunt in zicht?

Op de korte termijn moeten we rekening blijven houden met een negatieve rente, stelt Hoogduin. Probleem is dat het lastig is voor de ECB om de ingeslagen weg te verlaten. ‘Dat vereist moed’, aldus Hoogduin. ‘Maar ik heb de indruk dat ook de ECB twijfelt en bankiers beginnen openlijk het ECB-beleid te bekritiseren. Als in september de parlementen weer bijeenkomen, zal de negatieve rente zeker een onderwerp worden. Een dreigende negatieve rente kan zorgen voor onrust en ook zijn weerslag hebben op de ECB.’