Maakt kort geding FNV enige kans?
Vakbond FNV stapt naar de rechter om het cao-akkoord tussen de overheid en andere bonden tegen te houden. Wat zijn de kansen, en wat zegt dit over de rol van grote bonden?
Kan de FNV dit winnen?
'Ik denk het niet', zegt cao-deskundige Henk Strating. 'Er zijn duidelijke spelregels afgesproken over loonafspraken bij de overheid. Als drie van de vier vakcentrales instemmen, zijn de afspraken geldig. Als twee van de vier vakcentrales akkoord gaan, dan mág de minister de loonafspraken uitvoeren. En of er nou een kleine, of zoals nu de grootste vakcentrale niet wil meedoen, het ledenaantal maakt niet uit.'
Anderen denken dat de FNV wel een kans maakt. De vakbond zegt dat de overheid en de andere bonden zich niet hebben gehouden aan de afspraken voor het voeren van overleg. Als dat zo is, heeft de FNV een terecht punt dat het overleg helemaal over moet.
Behalve het kort geding heeft de FNV acties aangekondigd. Grote vraag is of de achterban nog de straat op wil als de toegezegde eenmalige uitkering van 500 euro deze of volgende maand al wordt uitbetaald, zoals het CNV verwacht.
Waar gaat het verschil van mening ook alweer over?
De overheid stelt als werkgever een loonsverhoging van 5,05 procent in het vooruitzicht, te verdelen over dit en volgend jaar. Daarnaast is er die eenmalige 500 euro bruto. CNV Overheid en twee kleinere ambtenarencentrales zijn daarmee tevreden. Ze kiezen voor eindelijk weer eens een loonsverhoging voor werknemers die er soms al vier jaar niets bij hebben gekregen. Dat werknemers die loonsverhoging, zoals de FNV terecht stelt, voor een belangrijk deel zelf betalen door een lagere pensioenopbouw, is van ondergeschikt belang, vinden ze. Wordt het pensioengeld goed belegd, dan wordt die achterstand makkelijk weggewerkt, verwachten ze.
Pensioenen liggen bij de FNV gevoelig, nadat de grootste vakcentrale uiteen dreigde te vallen door intern geruzie over de verhoging van de pensioenleeftijd. De FNV is mede onder invloed van de SP vaak eerder bereid tot actie dan het gematigdere CNV. De nieuwe FNV is ook zelfbewuster, zegt Paul de Beer, hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam. 'De FNV stelt meer eisen, sluit geen akkoord om maar een akkoord te sluiten.' Of in de woorden van Mariëtte Patijn van de FNV: 'We sluiten geen cao's af als daardoor de arbeidsvoorwaarden verslechteren.'
Cao's afsluiten zonder steun van een grote vakbond, kan dat zo maar?
Ja, dat kan. Het aantal vakbondsleden waarvoor een cao wordt gesloten doet er namelijk niet toe. Los van de afspraken bij de overheid gaat het bij een cao voor een hele sector om de meerderheid van de werkzame personen in de bedrijfstak. Minimaal 55 procent van de werknemers in die sector moet in dienst zijn bij werkgevers die zijn aangesloten bij de brancheorganisatie die de cao afsluit, legt hoogleraar De Beer uit. Niet alle werknemers zijn immers lid van de vakbond.
Het passeren van de grote bonden heeft te maken met de veranderingen op de arbeidsmarkt. Werkgevers willen arbeidsvoorwaarden die passen bij de 24-uurseconomie: meer flexibiliteit en minder toeslagen voor wie buiten kantoortijden werkt. Traditionele vakbonden als FNV en CNV lukt het niet zich aan de veranderingen op de arbeidsmarkt aan te passen, erkent Fedde Monsma, cao-onderhandelaar van de CNV Dienstenbond. Ondertussen hebben FNV en CNV concurrentie gekregen van nieuwe vakbonden zoals het AVV, het Alternatief voor Vakbond.
Het AVV was bijvoorbeeld betrokken bij de totstandkoming van de cao voor de mode- en sportbranche, terwijl de grootste bonden waren buitengesloten. 'Wij proberen iedereen te vertegenwoordigen en niet alleen de oude mannen die lid zijn van de traditionele bonden', zegt Martin Pikaart van het AVV. Pikaart regelde in de detailhandel dat medewerkers meer zeggenschap over hun werktijden krijgen. In ruil daarvoor is de toeslag voor werken op zondag gehalveerd, een grote wens van de werkgevers.
Het AVV doet waarvoor de Sociaal-Economische Raad in 2013 al pleitte: vakbonden moeten ook niet-leden betrekken bij het tot stand komen van cao's. 'Het idee dat mensen lid zijn van een vakbond is achterhaald in een tijd dat niemand meer verbonden is aan een kerk, politieke partij of vakbond', zegt Ferdinand Grapperhaus, hoogleraar arbeidsrecht in Maastricht. Zijn voorstel: tweejaarlijkse verkiezingen in elke bedrijfstak over de vraag wie de cao-onderhandelingen mogen voeren: de vakbonden met de meeste stemmen. En schaf het vakbondstientje dat werkgevers betalen af. Laat in plaats daarvan werknemers meebetalen. Ik denk bovendien dat de vakbond die de verkiezingen wint en goed onderhandelt alleen maar meer leden krijgt.'
