Kampen we nog met de erfenis van Milton Friedman?

‘De enige sociale verantwoordelijkheid die ondernemingen hebben, is de winst te vergroten.’

Vijftig jaar geleden publiceerde de econoom Milton Friedman een essay in The New York Times onder deze titel. Het was een jaar na Woodstock vloeken in de kerk. Op dat moment bereikten de Vietnam-betogingen hun hoogtepunt, werd Marx op een voetstuk gezet, was winst een vies woord en werd het kapitalistisch systeem gedemoniseerd.

Tien jaar later zou Friedman in de armen worden gesloten door een nieuwe generatie die het motto Greed is good huldigde en voor een beursbonanza zorgde die eigenlijk tot op de dag van vandaag voortduurt. Inmiddels geldt het essay als een van de invloedrijkste publicaties van de tweede helft van de 20ste eeuw. De zogenoemde Friedman-doctrine legde de basis voor het neoliberalisme, thacherisme en reaganomics.

Het leidde volgens analisten tot de val van de Muur en de omverwerping van de communistische regimes in Oost-Europa. De intelligentsia en het volk beseften daar dat ze met hun systeem nooit de westerse welvaart zouden kunnen evenaren, laat staan overtreffen, zoals door hun dictators was beloofd.

Friedman schreef dat in een vrij, ondernemersgewijs productiesysteem de topmanager een werknemer was van de aandeelhouders. Hij hoefde alleen aan hen verantwoording af te leggen. En hun wens was simpel: binnen de regels van de wet zoveel mogelijk geld verdienen. ‘Wat goed is voor de aandeelhouders, is goed voor de gemeenschap’, schreef Friedman.

Friedman kreeg in 1976 de Nobelprijs voor Economie en werd een even vaste gast in de Amerikaanse kletsprogramma’s als Peter R. de Vries in Nederlandse. Hij mocht zelfs een tiendelige serie maken over het belang van shareholdersvalue (aandeelhouderswaarde). Friedman, de grote voorvechter van het vrije kapitalisme en een kleine overheid, zou in 2006 overlijden. Twee jaar later brak de kredietcrisis uit, waarbij keynesiaanse economen als James Galbraith en Joseph Stiglitz korte metten maakten met Friedman.

The New York Times keek zondag terug op Friedmans artikel. ‘Kijk wat het ons heeft gebracht: verschrikkelijke economische en raciale ongelijkheid, de catastrofe van klimaatverandering; het is geen wonder dat zoveel mensen niet meer geloven dat kapitalisme tot een meer gelijke en duurzame toekomst kan leiden’, zo luidde de heersende mening.

Sinds de kredietcrisis kijken beleggers ook naar andere aspecten zoals duurzaamheid. Bedrijven worden gewogen op environmental, social & corporate governance, waarbij ook veiligheid en goed ondernemingsbestuur meespelen.

Maar als het er op aankomt geldt de Friedman-doctrine nog altijd. De enige aan wie ondernemingsbesturen verantwoording afleggen zijn de aandeelhouders.

En hun prioriteit ligt bij de toekomstige winstgevendheid.