'Hulporganisaties zijn soms ontzettend paternalistisch'

Eigenlijk zit Navin Rai, Wereldbankambtenaar, midden in een project in India. Maar voor een avondje 'demonisering van de Wereldbank' vliegt hij graag naar Nederland. Om het voor de Bank op te nemen, welteverstaan.

De publieke opinie is belangrijk voor de Wereldbank, ook in Nederland met zijn ruimhartige hulpbudget en luidruchtige non-gouvernementele organisaties (NGO's). Dus kwam Rai, specialist inheemse volkeren, om zich woensdag te mengen in een debat over inheemse volkeren, belegd door de NGO's Both Ends en het Nederlands Centrum voor Inheemse Volkeren.

De kritiek: de Wereldbank trekt zich te weinig aan van de oorspronkelijke bevolking, die vaak wegens een dam of een weg de plek moet verlaten waar ze eeuwen woonde en haar voorouders begroef. Neem, zegt Both Ends, de oliepijpleiding door Tsjaad en Kameroen, die het gebied van de Bakola-pygmeeën doorsnijdt. Zij krijgen geen schadeloosstelling bij gebrek aan eigendomspapieren.

- Hét dilemma van de Werelbank: ontwikkeling tegen welke prijs?

Rai: 'Wij moeten de kwetsbaren beschermen. Inheemsen zjn extra kwetsbaar. Niet alleen omdat ze vaak tot de allerarmsten behoren, maar ook omdat hun leefwijze snel gevaar loopt.'

- Maar de Wereldbank erkent in voorstellen voor nieuwe 'inheemse' richtlijnen de rechten van inheemse volkeren lang niet altijd. 'Omdat deze rechten nog geen deel zijn van het gevestigde, internationale recht. Er zijn conceptteksten van de Verenigde Naties. Maar daar kunnen wij weinig mee. Alleen wanneer een land dat bij ons geld leent in zijn nationale wetgeving de rechten van inheemse volkeren erkent, kunnen wij de naleving afdwingen.

'Maar de meeste landen erkennen deze rechten niet, vaak uit angst voor afscheidingsbewegingen. Het is niet eerlijk van de Werelbank te verwachten dat ze een wettelijk kader kan afdwingen. Bovendien is de bank de optelsom van 183 lidstaten, met botsende belangen.'

- En de bank kan landen niet onder druk zetten door te dreigen met het terugtrekken van projecten?

'Dat gebeurt. Bij grote negatieve gevolgen stoppen we het project. We onderhandelen scherp met overheden die geld van ons lenen. Vaak is de Wereldbank de laatste partij bij wie ze nog terecht kunnen. Ook is onze aanwezigheid een lokker voor privé-kapitaal. Omgekeerd, als wij ons terugtrekken, doen privé-investeerders dat vaak ook. Daarom leent zelfs China bij ons, ondanks talloze voorwaarden ten aanzien van corruptie en mensenrechten. Zo drukken we langzaam op zenuwen.'

- Maar waarom keert de Wereldbank zich in zijn 'inheemsenbeleid' niet tegen gedwongen verhuizing, toch een basisprincipe?

'Vooropgesteld, we willen inheemse volkeren maximale inspraak geven. In India moesten 300 miljoen mensen wijken voor dammen. Afschuwelijk. Als we een weg van 200 miljoen dollar kunnen omleggen voor 10 miljoen dollar extra, opdat mensen niet hoeven te verhuizen, doen we het. Maar kost het omleggen 200 miljoen, dan moet je je afvragen welk belang zwaarder weegt.

'Een verhuizing hoeft niet fataal te zijn. Ik weet wat er leeft onder inheemse stammen; ik heb er meer bezocht dan wie ook. Soms zeggen ze van al die NGO's die namens hen praten: ''We zijn geen bedreigde kikker of plant. We kunnen zelf prima praten.'' Soms zijn NGO's heel paternalistisch.'