Hoeveel herstelbetalingen zitten er voor Nederland nog in het vat?

Dankzij de Poolse claim van 1,3 biljoen (1.300 miljard) euro is het weer actueel: Duitsland heeft 77 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog nog een aantal rekeningen te voldoen. Alleen wijst de machtigste economie van Europa die zelf allemaal af, omdat er al verschillende malen schikkingen of regelingen zijn getroffen.

Nederland maakte in 1960 schoon schip met de herstelbetalingen die Duitsland vanwege de oorlog schuldig zou zijn. Na drie jaar loven en bieden maakte de regering in Bonn 280 miljoen gulden (127 miljoen euro) over. Daarnaast kreeg prins Bernhard persoonlijk 1 miljoen gulden vanwege het verlies van familielandgoederen. Dat was amper 1 procent van de eigenlijke schade, die in 1945 was geschat op 25,8 miljard gulden (nu 147 miljard euro).

Bovendien moest Nederland voor die 280 miljoen ook nog de na de oorlog geannexeerde 69 vierkante kilometer Duitse grond met de plaatsjes Elten en Tudderen teruggeven. De Tweede Kamer had geen goed woord over voor de door minister Joseph Luns bereikte Generalbereinigung. PvdA-Kamerlid Connie Patijn noemde het ‘verbazend krenterig’ en Sieuwert Bruins Slot (ARP) zei dat het verdrag ‘geen spoor bevatte van enige poging tot het delgen van een morele schuld’.

Maar er waren andere prioriteiten. West-Duitsland was nu de belangrijkste exportmarkt. En het paste in de geest van de geallieerde overwinningsfilosofie, die al in 1953 in het Verdrag van Londen was vastgelegd. De Duitsers moesten een kans krijgen om hun land op te bouwen. Enerzijds omdat van de Vrede van Versailles na de Eerste Wereldoorlog was geleerd dat ondraaglijke herstelbetalingen de kiem konden leggen voor een nieuwe oorlog. Aan de andere kant om te zorgen dat West-Duitsland in de Koude Oorlog tot het westerse kamp zou horen.

In 1990 werd bij het Twee-plus-Vierverdrag, dat de Duitse hereniging regelde na de val van de Berlijnse Muur, besloten definitief af te zien van alle rechten op Wiedergutmachung. Alleen hebben Nederland en Polen nooit het Verdrag van Londen of het Twee-plus-Vierverdrag ondertekend; de twee waren West-Duitsland en de DDR, de vier de Verenigde Staten, Sovjet-Unie, Groot-Brittannië en Frankrijk. Dat gold ook voor een land als Griekenland, dat daarom vijf jaar geleden onder premier Alexis Tsipras een claim van 270 miljard aan herstelbetalingen indiende bij Duitsland. Hiermee zou de onhoudbare buitenlandse schuld kunnen worden voldaan. Net als Nederland had Griekenland de schuld al in 1960 geschikt. Maar Tsipras vond dat Duitsland nog ‘een morele en historische plicht’ had om dieper in de buidel te tasten.

Nu komt Polen met een claim van 1.300 miljard euro. Ook Polen heeft de claim tot twee keer min of meer geschikt: eerst in 1953 onder Russische druk. Deze regeling werd in 2004 bij de toetreding tot de EU door de toenmalige democratisch gekozen Poolse regering nog eens bevestigd. Maar de huidige regering heeft daar geen boodschap aan.

Als Duitsland tot betaling zou kunnen worden gedwongen is Europa niet alleen zijn economische trekpaard kwijt. De meeste landen zouden het geld vanwege andere morele verplichtingen meteen weer moeten doorgeven. Aan de oude koloniën bijvoorbeeld.