Hoe word je een digitale nomade die zijn zaakjes op orde heeft?

De opmars van digitale nomaden, mensen die werkend de wereld over reizen, gaat hard. Maar aan wie betalen zij belasting, en wie vangt hen op als ze oud of ziek zijn? Is de wereld wel toegerust op deze nieuwe wereldburgers?

Met zijn omgebouwde auto met daktent wil Roel (38) werkend door Europa reizen. Hij heeft zijn huis verkocht, is voor zichzelf begonnen en nu wil hij als ‘digitale nomade’ zijn geld gaan verdienen. Fotograferen, video’s maken en veganistische restaurantjes onder de aandacht brengen op zijn site Vegan Venues Worldwide, dat is zijn missie. Na zeven jaar bij een pr-bureau en zeven jaar bij de overheid te hebben gewerkt – inmiddels twee burn-outs verder – weet hij één ding zeker: nooit meer op kantoor.

Praktisch zijn er nog veel onduidelijkheden voor Roel. Want aan wie betaalt hij straks belasting? Wat zijn zijn plichten, en heeft hij nog rechten? Op zorg bijvoorbeeld, of een bankrekening? Kan hij nog een auto op zijn naam laten zetten? ‘Geld verdienen is voor mij een bijproduct van wat ik het liefste doe. Maar qua regels heb ik echt geen idee wat ik aan het doen ben’, zegt hij tijdens de Digital Nomad-workshop van Esther Jacobs. Met dertien anderen leert hij van Jacobs (auteur van het Handboek voor wereldburgers) en haar accountant Ronald Oenema hoe je een wereldburger wordt die zijn zaakjes goed op orde heeft.

Digital nomadism is mainstream geworden, schreef het Amerikaanse zakenblad Forbes vorig jaar. Mensen die hun werk overal ter wereld kunnen uitvoeren: het zijn er miljoenen, maar precies te tellen zijn ze niet want er is geen centraal registratiepunt. Evenmin een harde definitie – want hoelang en hoe vaak moet je precies reizen en werken om aangemerkt te worden als een digitale nomade? Zeker is dat naarmate het aantal zzp’ers blijft stijgen (inmiddels kent Nederland ruim 1,2 miljoen zzp’ers), meer banen volledig digitaal zijn en vrijwel overal goed internet beschikbaar is, er meer mensen de wereld als werkplek hebben.

Ervaringen boven bezittingen

Het gaat digitale nomaden om de vrijheid om het werk te kunnen doen dat zij willen, waar en wanneer zij dat willen. ‘Twintigers en dertigers waarderen betekenisvolle ervaringen boven bezittingen. Ze willen aandacht kunnen geven aan andere aspecten van hun leven, zoals reizen, hun sociale leven en andere activiteiten’, staat in het rapport State Of Remote Work, dat social-mediamanager Buffer liet uitvoeren onder 2.500 remote workers.

Leuk voor die millennials. Alleen overheden en instanties weten geen raad met al deze mensen. ‘Alle regels gaan uit van wonen op een bepaalde plek. Het idee dat je op verschillende plekken – of nergens – kan wonen past niet in het systeem’, zegt Handboek-schrijver Esther Jacobs. Als je minder dan vier maanden per jaar op een adres verblijft, woon je er volgens de wet niet, en mag je niet op dat adres zijn ingeschreven. Maar wat nou als je nergens langer dan vier maanden woont, zoals veel digitale nomaden doen?

Jacobs ondervond aan den lijve wat er gebeurt als je niet meer in het systeem past. Toen ze weer eens in Nederland was en haar paspoort wilde verlengen, kreeg ze bij het gemeenteloket in Amstelveen te horen dat ze uit haar eigen koophuis was uitgeschreven. Ze verloor haar recht op AOW, zorgverzekering, parkeervergunning en haar bedrijf werd zonder overleg uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel.

Oneerlijk

Geen rechten in Nederland meer hebben, maar wel belasting afdragen – dat voelt natuurlijk oneerlijk. De belastingdienst heeft eigen – ondoorzichtige – maatstaven om te bepalen of iemand in Nederland belasting moet betalen, en accepteert niet dat iemand ‘nergens’ woont. Jacobs: ‘Ik bestookte ze drie jaar lang met mails, brieven en bezoekjes, maar kreeg steeds als enig antwoord: U woont gewoon in Nederland.’

Uiteindelijk vond ze een oplossing dankzij een NIE-nummer, een soort bsn-nummer voor buitenlanders dat op het Spaanse eiland Mallorca voor een paar tientjes te bemachtigen is. ‘Hiervoor is alleen een lokaal adres nodig, zoals je Airbnb-adres’, zegt Jacobs. Haar kafkaëske ervaringen zette ze om in een boek. En ze geeft workshops en begeleiding aan mensen die het digitale nomadeschap willen aangaan, zoals op deze septemberavond in Amsterdam.

De veertien deelnemers aan de workshop zijn van zeer divers pluimage. Twintigers die een ‘locatieonafhankelijke carrière’ willen opbouwen, dertigers die er na een paar jaar achterkomen dat een leven lang op kantoor doorbrengen niets voor ze is. Vijftigers die het roer om willen gooien. Singles, maar ook mensen met kinderen, jong en oud. Ook hun werk en ambities lopen uiteen. Van een biologische supermarkt starten met dropshipping (als tussenpartij zonder eigen voorraad), online marketing en burn-outcoaching tot eigenaar van een remote werkend verzekeringsbureau.

Zzp’ers in de kennissector kunnen vaak prima vanaf een Thais eiland werken. Programmeurs, designers, social-mediaspecialisten, schrijvers, consultants, accountants, marketeers en vele anderen hebben in principe alleen internet en een laptop nodig. Software als Skype of Zoom voor videobellen, Trello om met groepen aan projecten te werken en Slack om te chatten maken fysieke aanwezigheid op een kantoor minder nodig.

Nachtmerrie

Voor veel mensen klinkt het als een droomleven, maar het kan in een nachtmerrie veranderen als je een ongeluk veroorzaakt en niet goed verzekerd bent. Probeer maar eens een betaalbare internationale zorgverzekering te krijgen als je ooit ziek bent geweest. Denken veel mensen dat de voornaamste zorg van digitale nomades de kwaliteit van de wifiverbinding is, uit de rondgang tijdens de workshop blijkt dat hun problemen veel complexer zijn. ‘Heb ik een werkvisum nodig als ik online werk verricht vanuit Australië? Hoe verzeker je een camper als je uitgeschreven bent in Nederland? Geldt mijn opstalverzekering nog als ik er niet ben?’

Roel was van plan om zich uit te schrijven uit Nederland, maar Jacobs en belastingadviseur Oenema adviseren: probeer er juist alles aan te doen om in Nederland ingeschreven te blijven. ‘Je bedrijf kun je prima inschrijven in bijvoorbeeld Estland, dat een digital residency heeft voor bedrijven waarbij je alles online kunt regelen. Maar als persoon voorkom je veel problemen als je inwoner van Nederland blijft.’

Schrijf je bijvoorbeeld in bij ouders of vrienden – als die hier niet mee in de problemen komen met toeslagen, adviseert Jacobs. ‘Probeer zoveel mogelijk bewijs te verzamelen van regelmatig verblijf in Nederland. Pin bijvoorbeeld op de eerste dag en laatste dag dat je hier bent.’ Zorg vooral dat je gemeente- of belastingpost niet wordt doorgestuurd: zo kwam Jacobs in de problemen. PostNL moet deze post terugsturen naar de instanties – waar vervolgens alarmbellen gaan rinkelen. En: ‘zorg ook dat je verhaal klopt met wat je op sociale media post.’

Leerplichtige kinderen

Ingeschreven blijven wordt lastiger als je voor onbepaalde tijd gaat reizen terwijl je leerplichtige kinderen hebt. Een leerplichtambtenaar accepteert vertrek vaak niet als je geen volgend vast verblijfadres hebt – met mogelijk hoge boetes tot gevolg. ‘Dan kun je beter emigreren naar een land waar de leerplichtregels soepeler zijn, daar je kinderen tijdelijk op school doen, en vanuit daar verder reizen’, zegt Jacobs.

Veel landen accepteren bij binnenkomst niet dat je geen retourticket hebt, of als je volgende bestemming onbekend is. Hier zijn ook trucs voor, zegt Jacobs. Zoals sites waarbij je ‘vliegtickets zonder vlucht’ boekt voor 10 dollar. Je kunt ook een expat-zorgverzekering via bijvoorbeeld JoHo afsluiten. Dit is wel veel duurder, vooral als je dekking in de Verenigde Staten wilt.

Jacobs stuit als ‘wereldzwerver’ zonder officiële thuisbasis nog geregeld op problemen. Zo staat haar camper ergens ‘te verkrotten’ in Spanje wegens botsende regelgeving. ‘Daar moet ik nog iets slims op verzinnen’, zegt Jacobs. ‘Je zou eigenlijk een digitale straat in Nederland moeten hebben waar digitale nomaden zich kunnen inschrijven, zoals in Estland bedrijven digitaal gevestigd kunnen zijn. Dan passen we ook met deze levensstijl gewoon binnen ‘het systeem’, met alle rechten en plichten’, zegt Jacobs. Tot die tijd moeten Roel en anderen, zoals zij het omschrijft, ‘dansen met de regels’.