Het leven in de knoflooklanden moet wel worden verdiend
De beroerde positie van Griekenland, Portugal en Spanje wordt duidelijk uit hun arbeidskosten. Sinds de euro in 2002 het enige wettige betaalmiddel is geworden, zijn de kosten per eenheid product in Griekenland met 25 procent toegenomen, in Spanje met 20 procent en in Portugal met 18 procent. In Duitsland met slechts 4 procent. De Zuid-Europese landen hebben zich door deze hoge arbeidskosten uit de markt geconcurreerd. Hun producten zijn veel te duur.
Om de arbeidskosten weer in evenwicht te brengen was het vroeger gebruikelijk om de munt te devalueren. Na een devaluatie worden de producten vanzelf goedkoper. Economen weten dat Griekenland eigenlijk zijn munt met 21 procent zou moeten devalueren, Spanje met 16 procent en Portugal met 14 procent. Maar aangezien deze drie landen de euro hebben, is deze oude herstelmethode niet meer te gebruiken.
Er bestaat ook het alternatief om de loonkosten te verlagen. De Grieken moeten dan 21 procent minder gaan verdienen, de Spanjaarden 16 procent en de Portugezen 14 procent.
Maar of dat lukt? In Griekenland en Spanje worden de ambtenarensalarissen met 5 procent verlaagd en daarna bevroren. Maar dat leidt al tot zoveel maatschappelijke onrust dat regeringen dreigen te struikelen.
De econoom Sweder van Wijnbergen ziet nog een derde mogelijkheid. Als de arbeidskosten niet kunnen dalen, zouden de prestaties – te weten, de arbeidsproductiviteit – moeten verbeteren. ‘Dat kan bijvoorbeeld door betere scholing, flexibeler arbeidsmarkten, investeringen in onderzoek en ontwikkeling, en modernere marketing.’ Maar dat laatste werkt alleen op langere termijn.
Van Wijnbergen zegt dat de Zuid-Europese landen nu hetzelfde recept zullen moeten toepassen als Nederland begin jaren tachtig. ‘Toen had ons land een concurrentieachterstand plus het probleem dat de gulden aan de mark was gekoppeld.’ Via het akkoord van Wassenaar werden toen de lonen gematigd.
De Zuid-Europese landen zullen echter hun lonen moeten verlagen. ‘Vijf of tien jaar de lonen bevriezen is onvoldoende. Griekenland heeft drie jaar de tijd gekregen om orde op zaken te stellen. In Ierland en de Baltische landen zijn ook de lonen verlaagd met 20 procent. Het probleem van Griekenland is mogelijk nog acuter.’ Soms kunnen overheden een handje helpen bij het verlagen van de loonkosten door bijvoorbeeld belastingverlaging of loonkostensubsidies. ‘Die mogelijkheid is er nu niet, omdat al die landen ook een budgettair probleem hebben.’
Een land kan zijn concurrentiepositie ook verbeteren door migratie. Maar Van Wijnbergen denkt niet dat het nu het goede recept is. ‘Dat leidt tot sociale problemen en daarnaast zijn migranten vaak laaggeschoold.’
Opvallend is dat ook Nederland de loonkosten zou moeten verlagen. Hier zijn de kosten per eenheid product sinds 2002 met 12 procent gestegen. De Nederlandse euro zou ten opzichte van de Duitse 8 procentpunten moeten devalueren. Of de lonen moeten hier met 8 procent naar beneden.
Maar niemand kijkt naar Nederland. Het overheidstekort is hier minder dan de helft van dat in Griekenland of Spanje, de betalingsbalans is positief dankzij het hoge exportquotum, de werkloosheid laag en de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling hoog – tenminste ten opzichte van de Zuid-Europese landen.
Tegenwoordig worden Griekenland, Portugal en Spanje de knoflooklanden genoemd.
Ze spreken andere talen, hebben een totaal verschillende geschiedenis en kennen ook heel andere problemen. Maar in sommige opzichten zijn ze wel degelijk vergelijkbaar.
Griekenland, Portugal en Spanje leven alle drie op te grote voet. Hun productiviteit is te laag, de levensstandaard te hoog. Ze hebben allemaal een geweldige inhaalrace in welvaart achter de rug die versneld werd toen ze zich begin deze eeuw in de eurozone voegden. Van straatarm werden ze toeristenbestemmingen. En daarna pleisterplaatsen voor westerse pensionado’s.
