Europese Hof gooit emissiemarkt overhoop; miljardenstrop dreigt voor olie-industrie

Een uitspraak van het Europese Hof van Justitie heeft gevolgen voor de markt voor emissierechten. Het gaat de chemische industrie geld kosten.

Het belangrijkste instrument dat Europa inzet om de uitstoot van het broeikasgas CO₂ omlaag te krijgen, is het stelsel van emissierechten. Het idee is dat grote bedrijven moeten betalen voor elke ton CO₂ die ze uitstoten. Maar al zeker zes jaar worden de regels daarvan verkeerd toegepast, zo oordeelde het Europese Hof van Justitie onlangs in een uitspraak met verstrekkende gevolgen. Wie de verliezers zijn van deze uitspraak, is wel duidelijk: de chemische industrie. En het zou zomaar kunnen dat het klimaat de grote winnaar is, maar daarover is niet iedereen het eens.

De kwestie waarover het Europese Hof moest oordelen, betrof een ontzwavelingsinstallatie voor aardgas, van ExxonMobil in Duitsland. Ontzwavelen is een chemisch proces, zo meende ExxonMobil, en chemische fabrieken krijgen een groot deel van de emissierechten die ze nodig hebben, gratis van de overheid. Omdat, zo is de redenering, zij anders niet meer kunnen concurreren met bedrijven buiten de EU.

Maar de Duitse toezichthouder op het emissierechtensysteem dacht daar heel anders over. En dat komt door een eigenaardig trekje van dat ontzwavelingsproces. Dat kost geen energie, zoals veel chemische processen, maar het levert energie op. Behoorlijk veel zelfs. Met die vrijkomende energie wekte ExxonMobil elektriciteit op, die voor een deel aan het publieke net werd geleverd. En, zei de Duitse toezichthouder: een installatie die stroom levert aan het publieke net, is een energiecentrale.

Dat was een harde klap voor ExxonMobil. Het bedrijf beschouwde de installatie als een chemische fabriek, en die krijgt het grootste deel van zijn benodigde emissierechten gratis van de overheid. Maar sinds 2013 geldt dat niet voor energiecentrales: die moeten al hun emissierechten op de markt kopen.

Dat zou allemaal niet ernstig zijn als de uitspraak alleen op die ene installatie betrekking had, maar er zijn massa’s vergelijkbare ontzwavelingsinstallaties. ‘Het is een van de meest voorkomende chemische processen in de wereld’, zegt chemicus Michiel Makkee van de Technische Universiteit Delft.

Hij schat het aantal getroffen installaties in Europa op enkele honderden, maar Lawson Steele van de Duitse investeringsbank Berenberg is er eens goed voor gaan zitten, en kwam op drieduizend installaties. Die drieduizend installaties hebben in zes jaar tijd 624 miljoen ton gratis emissierechten gekregen, 5 procent van de totale hoeveelheid emissierechten.

Onzeker

Wat er nu precies gaat gebeuren, is ook voor Steele nog onzeker. Het kan dat al die installaties met terugwerkende kracht tot 2013 emissierechten moeten kopen, een operatie die bij de huidige emissieprijzen al 18 miljard euro zou kosten. Maar dat zou de markt zodanig ontwrichten dat hij denkt dat de Europese Commissie daar wel iets tegen zal doen.

Zeker is volgens hem dat vanaf nu die drieduizend installaties emissierechten moeten kopen. Bij de huidige prijs van emissierechten (29 euro per ton) zou dat een kostenpost opleveren van 3 miljard euro.

Maar de prijs van emissierechten zal zeker stijgen. Steele verwachtte toch al een forse prijsverhoging, maar na deze uitspraak zal het hard gaan: eind dit jaar verwacht hij een prijs van 45 euro, volgend jaar 65 euro.

En dat zal niet ongemerkt voorbij gaan. Vooral niet voor kolencentrales, want die hebben per geleverde kilowattuur dubbel zoveel emissierechten nodig als een gascentrale. ‘Eind dit jaar zijn alle kolencentrales in Europa uit productie, behalve op plaatsen waar geen alternatief is’, voorspelt hij.

Erg kan hij het niet vinden. ‘Europa heeft dit systeem bedacht om de planeet te redden. Nu komt het erop aan: wat heb je er voor over om de planeet te redden? Een prijs van 45 euro klinkt heel erg, maar in Groot-Brittannië ligt hij al op 50 euro. Die prijs had effect. De helft van de stroomvoorziening draaide nog op steenkool, nu nog maar een paar procent.’

Dat zou voor het klimaat een prachtige uitkomst zijn, maar niet iedere expert schat de gevolgen zo in. Chemicus Michiel Makkee maakt zich juist ongerust over de voortgang van de energietransitie. ‘Als voor deze installatie voortaan dure emissierechten moeten worden gekocht, zal dat de chemische industrie huiverig maken om stroom voor het openbare net te produceren.’

Prijs

Jos Cozijnsen, expert op het gebied van emissierechten, noemt de uitspraak van het Hof ‘fundamenteel’, maar hij betwijfelt of hij gevolgen zal hebben voor de prijs. ‘De Europese Commissie mag van het Hof minder emissierechten gratis uitdelen. Maar dat betekent niet dat er een grotere schaarste op de markt komt, want wat eerst gratis was, komt nu op de markt. De prijs van emissierechten zal dan gelijk blijven, maar de industrie is wel meer geld kwijt.’ En hij ziet ook een geitenpaadje voor de getroffen industrie. ‘Sommige bedrijven zullen voortaan restwarmte gaan leveren in plaats van elektriciteit. Daar krijgen ze wel weer gratis emissierechten voor.’

ExxonMobil laat weten dat de uitspraak nog wordt bestudeerd, en geeft verder geen commentaar. De brancheorganisatie voor de petrochemie NVPI zegt dat er niemand beschikbaar is die iets over de gevolgen van de uitspraak kan zeggen. Shell zegt dat de uitspraak heel specifiek gaat over de installatie van ExxonMobil, en dat er dus geen reden is er commentaar op te geven. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat laat weten dat er eerst ‘meer helderheid moet komen op Europees niveau’ voordat de gevolgen duidelijk zijn.