Een portret van tien weken lockdown – aan de hand van ons koopgedrag

Frankrijk hamstert kipworst, Italië mandarijnen in blik, Amerika wapens en Nederland wc-papier. Wat vertellen tien weken koopgedrag over ons gemoed?

Week 1-3 de hamsterfase

In de week dat Rutte van geen handen schudden naar de ‘intelligente lockdown’ gaat, begint het hamsteren. We slaan massaal zeep, handgel, beschermende handschoenen, desinfectiemiddel, toiletpapier, conserven en pasta in. Opvallend: ook dierensnacks, broodmixen, broodbakmachines en vriezers gaan hard.

Voor een deel zijn de inkopen praktisch, maar ook de angst voor de apocalyps of om achter het net te vissen speelt een rol, denkt Arnout Fischer, universitair hoofddocent consumentengedrag in Wageningen. ‘Je koopt in voor het geval je twee weken ziek in huis komt te zitten.’

Als in het weekend bekendgemaakt wordt dat de scholen dichtgaan, schiet de verkoop van thuiswerk-benodigdheden de lucht in. Bij de Mediamarkt zien ze de vraag naar laptops en webcams toenemen en bij Ikea stijgt de populariteit van in hoogte verstelbare bureaus. Met name kinderbureaus en -bureaustoelen worden veel verkocht, laat de Zweedse gigant weten.

Het weekend daarop zijn de stranden overvol en gaat het kabinet ertoe over om groepsvorming te verbieden. De reactie van de consumenten is om sportartikelen en buitenspeelgoed te kopen. ‘De verveling slaat toe. De kinderen zitten thuis: wat doe je daar in godsnaam mee’, schetst Fischer de stemming. Ook verwijst hij naar speltheorie: als iedereen pasta koopt, wil jij niet achterblijven.

Week 4-7 tijd voor een project

Als Rutte in de vierde week mededeelt dat alle maatregelen worden verlengd tot 28 april, is het hamsteren wel voorbij. Al blijven desinfectiemiddel, handgel, handschoenen en beschermingsmateriaal populair.

Het besef daalt nu in: de lockdown kan nog wel even duren. De adrenaline die ons deed hamsteren maar ook onze concentratie wat aantastte, ebt langzaam weg, ziet Fischer. ‘Nu komt het moment dat mensen denken: en wat zal ik nu weer gaan doen?’ Het antwoord openbaart zich snel: klussen, tuinieren of puzzelen, merken ze bij Bol.com. En ook de naaimachine wordt van zolder gehaald. Dat laatste valt niet geheel toevallig samen met de oplaaiende mondkapjesdiscussie, Europese landen om ons heen voeren een mondkapjesplicht in.

In de aanloop naar Pasen worden veel chocoladecadeaus verkocht: voor familieleden waar we niet op bezoek kunnen en om op te sturen naar zorgcentra.

Bij Welkoop – een tuin-, dier- en kledingwinkel – zien ze niet alleen dat veel meer mensen aan het tuinieren geslagen zijn dan anders. Ook valt hun op dat groentezaden, kassen en hokken en verzorgingsspullen voor geiten en kippen ineens veel meer worden verkocht, zo vertelt de woordvoerder. ‘Mensen lijken wel zelfvoorzienend te willen worden door de pandemie.’

Week 8-10 opluchting en vakantie in eigen land

De laatste drie weken staan in het teken van versoepeling en de zomervakantie. Het wachten begint nu wel erg lang te duren en we gaan steeds meer naar buiten. Op 6 mei hakt Rutte vervroegd de knoop door: kappers en schoonheidsspecialisten gaan weer open, horeca (gedeeltelijk) en middelbare scholen volgen op 1 juni. De verkoop van zomergoed begint dit jaar eerder dan anders. Barbecues, zwembaden, zonnebrillen en espadrilles pieken vanaf de negende week, blijkt uit cijfers van Supersales, een vergelijkingssite die online verkoopdata kan inzien van 185 winkels, waaronder Wehkamp, Bijenkorf en Asos. ‘De opluchting en vrolijkheid spreekt eruit’, zegt Wageningse consumentengedragexpert Fischer. De verkoop van fotocamera’s, autostoeltjes en navigatiesystemen blijft dit jaar alleen achter. We bereiden ons voor op een zomer in eigen tuin of park.

Blijven we kippen houden en brood bakken?

Maar wat beklijft er nou van de levensstijlveranderingen die consumenten zich voornemen, zoals brood bakken, naaien, courgettes verbouwen en kippen houden? Fischer is daar sceptisch over. ‘Gewoontes zijn moeilijk te veranderen.’ Hoewel ook geldt: hoe langer je gedrag verandert, hoe waarschijnlijker dat je het vol kunt houden.

‘We weten uit onderzoek dat mensen goed zijn in plannen maken, maar veel slechter in ze uitvoeren. Vooral als ze straks in september bergen werk moeten inhalen, is het maar de vraag of ze niet terugvallen. Het hangt dus erg af van het verloop van de pandemie.’

De toch al toenemende vraag naar lokale producten is in de crisis versneld, en het lijkt hem waarschijnlijk dat die groei blijft. ‘Er is veel zorg over de productieketen. Als er iets in China gebeurt, hebben wij geen mondkapjes. Je ziet dus dat er vraag is naar lokale of ten minste Europees gemaakte producten. Maar ook hier blijft het afwachten.’

In het artikel en de infographic is gebruik gemaakt van data opgevraagd bij Bol.com, Mediamarkt, Ikea, Supersales, Welkoop en Iri Nederland (dat data verzamelt van alle supermarkten, drogisten en slijterijen in Nederland).