Doe-het-zelvers slaan liever zelf een waterput

‘Een praktische noodoplossing zonder veel pretenties’, wordt het genoemd in een onderzoek dat de Nederlandse Donateursvereniging deze week publiceerde: ontwikkelingshulp waarbij Nederlanders, vaak na een reis door een arm land, zelf de handen uit de mouwen steken om armoede de wereld uit te helpen. Een bedrag overmaken naar Oxfam Novib gaat hun niet ver genoeg. Hun betrokkenheid bij de wereldproblematiek is zo groot, dat ze liever zelf een waterput of een weeshuis bouwen.

Het aantal doe-het-zelvers in de ontwikkelingssamenwerking groeit razendsnel. Volgens cijfers van de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie NCDO zijn er nu ongeveer vijfduizend van zulke initiatieven, waarmee meer dan 15 miljoen euro gemoeid is.

‘Het loopt helemaal vast’, zegt directeur Ad Bijma van COS Nederland, een vereniging van onafhankelijke adviesbureaus voor ontwikkelingssamenwerking. Vorig jaar vroegen negenhonderd Nederlanders aan COS om advies bij het opzetten van een eigen project in een arm land. Dat is 50 procent meer dan het jaar ervoor. Bijma: ‘Onze consulenten hebben inmiddels een wachtlijst.’

Bijna eenderde van de doe-het-zelvers die bij COS aankloppen, is van allochtone afkomst. Ook het grote aantal jongeren valt Bijma op. ‘Die reizen veel en komen dingen tegen waaraan ze zelf iets willen doen. Vroeger werden ze lid van de Wereldwinkel, nu denken ze eerder aan een eigen project.’

‘Dit past in een tendens waarbij de overheid de verantwoordelijkheid bij de burgers zelf legt’, verklaart ontwikkelingseconoom Lou Schulpen van de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Daarbij komt dat Nederlanders argwanend zijn ten aanzien van de traditionele ontwikkelingssamenwerking.’ Ze vrezen dat te veel geld aan de strijkstok blijft hangen en dat te weinig resultaten worden bereikt.

Maar ook bij de doe-het-zelvers blijkt de kwaliteit van de projecten sterk te variëren. Bijma: ‘Sommige mensen sturen we terug omdat ze hun huiswerk niet hebben gedaan. Anderen zijn zo goed voorbereid dat we ze meteen kunnen helpen bij het indienen van een subsidie-aanvraag bij een van de grote ontwikkelingsorganisaties.’

Want die organisaties zien de doe-het-zelvers niet meer als een lastige partij die hen alleen maar voor de voeten loopt. ‘Om draagvlak te creëren voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland zijn ze juist belangrijk’, zegt Wim Stoffers, die de aanvragen behandelt bij Oxfam Novib. Uit onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen blijkt evenwel dat de projecten vooralsnog nauwelijks tot extra draagvlak leiden.

De kleine twee miljoen euro die Oxfam Novib voor de doe-het-zelvers dit jaar beschikbaar heeft, wordt bij voorkeur aan vernieuwende initiatieven besteed. ‘Een theatervoorstelling over aids bijvoorbeeld, of ondersteuning van rappers in Nairobi’, zegt Stoffers. Vorig jaar werden meer dan honderd initiatieven gesteund met gemiddeld twaalfduizend euro elk.

De resultaten van die projecten zijn niet ter plekke geëvalueerd. Stoffers: ‘Dat is te duur. Wij kunnen niet iemand naar elk project sturen.’ Maar over traditionele projecten als weeshuizen is Oxfam Novib argwanend. ‘Na de tsunami zijn weeshuizen neergezet die nooit een kind hebben gezien. De meeste wezen zijn gewoon bij familie ondergebracht.’

Ontwikkelingseconoom Schulpen is ambivalent over de spaghettikom aan particuliere initiatieven. ‘Enerzijds heb ik er grote waardering voor. Ik ben vaak geraakt door het enthousiasme van de initiatiefnemers. Sommigen steken er veel tijd in. Anderzijds ben ik sceptisch over de bijdrage aan de ontwikkeling. In vijftig jaar ontwikkelingssamenwerking hebben we veel geleerd. Het is de vraag of alle particuliere initiatieven daarvan op de hoogte zijn.’

Minister Agnes van Ardenne, die de doe-het-zelvers van ‘ongelofelijke betekenis’ vindt, pleit daarom voor een gedragscode. Daarin zou onder meer moeten worden vastgelegd dat de projecten reageren op een vraag om hulp uit de ontwikkelingslanden. Van Ardenne, die jaarlijks via de ontwikkelingsorganisatie NCDO zeven miljoen euro verstrekt aan de doe-het-zelvers, wil bovendien dat de projecten worden verbonden aan de millenniumdoelen, de acht doelen voor ontwikkelingssamenwerking van de Verenigde Naties.