Deze ondernemer blijft in Rusland: ‘Je kunt stoere statements maken, maar het gaat wel om banen van mensen’

Het persbericht stond daags na de inval in Oekraïne al klaar voor verzending. In niet mis te verstane bewoordingen veroordeelde architectenbureau JDV de ‘verwoestende oorlog’ en kondigde het aan alle projecten en acquisitie in Rusland te staken.

Het schrijven werd nooit gepubliceerd. Niet omdat ceo Christiaan Rikkers niet meeleeft met de Oekraïners, integendeel. Maar omdat hij óók meeleeft met zijn medewerkers in Moskou. En die willen dat hij blijft.

Via Teams en WhatsApp komen hun verhalen het industrieel ingerichte hoofdkantoor in Maarssen binnen. Over hoe ze deze oorlog ook nooit hadden zien aankomen. En over hun angst om in de steek gelaten te worden. ‘Dan kun je heel stoer statements maken om aan iedereen te laten zien dat je goed bezig bent’, zegt Rikkers vanachter zijn bureau. ‘Maar het gaat hier wel om banen van mensen die soms wel drie generaties van hun familie onderhouden.’

Het is een dilemma waar veel ondernemers mee worstelen, signaleert werkgeversorganisatie VNO-NCW. Sinds grote bedrijven als Shell en Apple Rusland de rug toekeerden, voelen zij de druk om te volgen. ‘Het gaat ondernemers echt aan het hart dat ze hun mensen, waarmee ze vaak al lang werken, in de steek moeten laten’, zegt voorzitter Ingrid Thijssen. ‘De sancties die regeringen tegen Rusland hebben ingesteld, waren juist bedoeld om de kliek rondom Poetin te raken, nu is er een proces op gang gekomen waarbij de publieke opinie bedrijven dwingt verder te gaan en het volk te raken.’

Hoezeer Maarssen en Moskou met elkaar zijn verweven, blijkt wel uit de Rus Prix die prijkt op de prijzenkast in Rikkers werkkamer, naast de fles wodka. Zijn architectenbureau ontving hem in 2009 voor inspanningen ‘ter bevordering van de Nederlands-Russische betrekkingen’. Het was twee jaar nadat Rikkers een kantoor had geopend in Moskou, en nog voordat het bedrijf zich had gewaagd aan het interieurdesign van het Kremlin Museum in 2013, en die voor de 16 duizend vestigingen van supermarktketen X5.

Verdeeldheid

Een decennium later is Rusland goed voor 20 procent van de omzet. Al ging dat niet zonder slag of stoot. Eerst was er de roebelcrisis, toen kwam de kredietcrisis. In 2014 volgden de sancties na de annexatie van de Krim. En daarna kwam corona. ‘Ook tijdens die crises liepen veel westerse bedrijven het land uit en zijn wij gebleven’, zegt Rikkers. ‘Maar het verschil met toen is wel dat we er in het bedrijf allemaal hetzelfde in stonden. Nu loopt de verdeeldheid dwars door de organisatie.’

Waar multinationals zich vooral zorgen maken over de maatschappelijke druk, voelt Rikkers die vooral van de medewerkers in zijn bedrijf. Want achter elke iMac zetelt wel iemand met een andere mening. Vraag het bijvoorbeeld aan Rikkers’ rechterhand en dochter Chris en ze rept over ‘ambivalente gevoelens’. ‘De moderne Russen keren zich nu uiteraard tegen de oorlog, maar ze hebben Poetin wel jarenlang getolereerd.’

Anders is het sentiment bij het vierkoppige Rusland-team dat de afgelopen twee jaar nauw samenwerkte met de Moskovieten voor het design van een Oekraïense supermarktketen (‘We weten eigenlijk niet eens of die winkels nog overeind staan’). Volgens hen heeft hun bedrijf een verantwoordelijkheid ten opzichte van de mensen die plots aan de andere kant van het ‘nieuwe IJzeren Gordijn’ zijn beland. ‘We hebben de afgelopen jaren goed geld verdiend in Rusland, dan kunnen we ons niet plotseling terugtrekken. Dan hadden we er nooit moeten beginnen’, vinden zij.

Het raakt aan wat opiniemakers kort na de inval in Oekraïne al opperden: met zijn fixatie op handel en winst zou het Westen zich te lang blind hebben gehouden voor de agressie van Rusland. Rikkers, die actief is in meer landen waarover ‘aan verjaardagstafels de wenkbrauwen omhoog gaan’, begrijpt de discussie wel. ‘Helemaal omdat de opdrachtgevers, die veel geld kunnen betalen voor kunst en design, niet altijd degenen zijn die aan de juiste kant van een regime staan.’

Verdedigbaar

Toch vindt hij zijn buitenlandse activiteiten volstrekt verdedigbaar. Juist door samen te werken, vindt er een dialoog plaats, gelooft hij. ‘En als je landen afsluit en isoleert, waar leidt dat dan toe?’ Het is een vraag die hem ook bekroop toen hij dinsdagochtend belde met een Russische medewerkster. ‘Zij was boos dat Ikea de Russen liet vallen. Als we dat nu allemaal doen, kan het ons ook uit elkaar drijven en een antiwesters sentiment voeden.’

Ook werkgeversvoorzitter Thijssen denkt dat de exodus van bedrijven averechts kan werken. ‘Voor veel Russen is de enige objectieve informatie die ze nog kunnen krijgen die via hun werkgever uit het Westen en via de veilige internetverbinding op kantoor’, stelt zij. ‘En wat gaat er straks eigenlijk gebeuren met een bedrijf dat door de Nederlandse eigenaar is achtergelaten? Misschien komt dat wel in handen van de Russische regering of een oligarch.’

In Maarssen heeft Rikkers besloten voorlopig geen besluit te nemen. Hij rondt nog twee lopende projecten af en volgt de ontwikkelingen. ‘Uiteindelijk zal de keuze waarschijnlijk voor ons worden gemaakt’, weet hij. Het betalingsverkeer ligt immers plat, de roebel is zo zwak dat de diensten van zijn bedrijf plotseling vijf keer zo duur zijn geworden, en medewerkers die dat willen, helpt hij het land uit te komen. Of hij wakker ligt van het verlies van de Russische markt? ‘Welnee, als je gaat piekeren heb je een dubbel probleem. Dan heb je én een probleem, én je gaat ook nog eens lopen piekeren.’