De vloot saneren? Urk wil er niks van horen, de jonge garde wil de zee op

De Noordzee wordt drukker. Vissers moeten de ruimte delen met natuurbeheer en windparken. De overheid stuurt daarom aan op inkrimping van de vloot. Een deel van de vissers is bereid daarover mee te denken, maar de Urker vissers willen dóór. ‘Het zit in onze cultuur.’

Vanaf zijn schip, de ARM18, zwaait Rini Oreel naar de wal. Sokken in Adidasslippers, een groot schip getatoeëerd op z’n arm, een jongensachtige grijns op zijn gezicht. Het komt niet vaak voor dat de kottervisser met zulk mooi weer kan aanleggen in IJmuiden. Oreel heeft net met zijn vijf bemanningsleden tien dagen op de Noordzee doorgebracht. Vijf uur slapen, tien uur werken. Aan één stuk door. ‘Ik had een keer een jongen mee die vroeg wanneer we nou voor anker gingen.’ Hij lacht. ‘Die kwam niet meer terug.’

Aanleggen is niet achteroverleunen. Er moet worden gecontroleerd, gesmeerd, gerepareerd en gelost. Bij elke hendel die Arnemuidenaar Oreel (48) overhaalt, brult en trilt het schip. Kettingen kletteren naar beneden, vergezeld van een luidkeels ‘zakkeh!’ of ‘ho!’. Aan de kade tuurt een oudijzerhandelaar naar het dek. In ruil voor een sixpackje bier voor de bemanning mag hij de versleten kettingen meenemen.

‘Nee, you have to go… lower. More to this. Yes.’ Op het dek van de ARM18 zijn twee jonge Filipijnen met de netten in de weer. ‘Het zijn goeie jongens’, zegt Oreel. Maar er is ook een taal- en cultuurbarrière. Op het schip slaapt de bemanning samen in een hut, je moet blind op elkaar kunnen vertrouwen. De buitenlandse bemanningsleden vullen tekorten op die zijn ontstaan nu de lonen door oplopende brandstofkosten zijn gedaald. Met het pulsvissen bespaarden de kottervissers veel brandstof, maar dat is door de EU verboden. Aan wal, offshore of op baggerschepen valt nu meer te verdienen. Twee van zijn bemanningsleden zijn Filipijns, hij heeft ook een Pool aan boord. Zij zijn lange periodes achter elkaar op zee en keren af en toe terug naar huis.

Normaal gesproken was Oreels 16-jarige zoon ook meegevaren, maar hij moest aan wal blijven om zijn middelbare-schooldiploma op te halen. Na de zomer begint hij op de visserijschool. ‘Soms denk ik wel: jongen, waar begin je aan?’, zegt Oreel. ‘Alles wat je hoort is nu zo negatief. Maar hij is nog te jong voor dat soort zorgen.’

Noordzeeakkoord

Veel collega’s delen de onrust van Oreel. Brexit, hoge brandstofkosten, de bouw van windmolens, de roep om natuurbehoud – de Nederlandse kottervissers voelen zich in het nauw gedreven. Maar over de oplossing voor de problemen bestaat een diepgaand meningsverschil. Zo diep dat enkele weken geleden belangenbehartiger VisNed – waarbij het merendeel van de 250 kottervissers is aangesloten – uit elkaar viel.

Aanleiding voor de breuk is het zogenoemde Noordzeeakkoord. Hierin wordt de ruimte op het Nederlandse deel van de Noordzee voor de komende decennia verdeeld. Er komt meer ruimte voor windparken en natuurbehoud, en dat gaat ten koste van de visgronden.

Het Noordzeeakkoord moet worden getekend om mee te kunnen praten in het Noordzeeoverleg, waar verdere afspraken worden gemaakt over de Noordzee. Aan dat overleg nemen onder meer de betrokken ministeries, energiebedrijven en natuurorganisaties deel, maar de visserij niet. Die heeft niet getekend. Met het akkoord oefent de overheid druk uit op de sector. Door te tekenen kan de visserij meepraten – al is het over gunstige saneringsregelingen. Met de krimpende visgronden is er in de toekomst niet voor iedereen ruimte, een deel zal zich moeten laten uitkopen.

Vier regio’s willen tekenen om aan tafel te komen. Urk niet. Delta Zuid, Texel, West en Wieringen splitsen zich nu af van VisNed. Alleen Urk blijft over.

‘Het is gewoon een drama dat VisNed uit elkaar valt in een tijd dat het zo slecht gaat’, zegt Maarten Drijver, voorzitter van de Texelse organisatie. ‘Nu hebben we elkaar juist hard nodig. Maar Urk is echt vasthoudend. Die willen niet tekenen.’ Drijver heeft daar ‘diep respect voor’, maar hij en de andere organisaties maakten een andere afweging. ‘Wij Texelaars maken een kansberekening en zien in dat we de overheid hard nodig hebben. Het belachelijke is dat we geen van beide weten of we de juiste keus maken.’

Jonge bevolking

In Urk staat een hele garde jongemannen klaar de om de familiebedrijven over te nemen of als bemanningslid aan boord te gaan. In andere vissersplaatsen is dat veel lastiger. Alhoewel geen enkele visser over saneren praat – ze zijn geen opgevers – tellen veel van hen wel hun knopen. Het familiebedrijf doorgeven aan één zoon of dochter is lastig als zij geen bemanningsleden aan kunnen trekken, en aan een buitenstaander krijg je je bedrijf met deze vooruitzichten niet verkocht.

‘We hebben hier nog een visserijopleiding, de jonge garde wil graag. Dat zit in de cultuur.’ Vanuit zijn kantoor op Urk bestiert Andries de Boer een van de drie zelfstandige visbedrijven van zijn familie en de rederij die ze samen delen. ‘Deur dicht’, zegt hij tegen de drie nieuwsgierige blonde jongens die in de opening dralen. Ze repareren visnetten in de schuur onder het kantoor.

‘Vanaf het moment dat ze kunnen lopen, willen ze de schuur in’, legt De Boer uit. ‘En daarna de zee op.’ De vrouwen blijven thuis en zorgen voor de kinderen, maar met de grote gezinnen blijven er altijd genoeg mannen over om aan boord te gaan. Urk is de jongste gemeente van Nederland, bijna de helft van de bevolking is onder de 25 jaar. ‘Het loon is nu minder, ja. Maar als je eigen mensen hebt, kom je er wel.’ Zijn vader had twaalf zoons, en die zonen hebben op hun beurt weer zonen. Het gros zit in de visserij.

Waar veel vissers het tekort aan bemanning aanvullen met Filipijnen, kunnen hij en zijn broers het af met zonen, neefjes en de aanwas uit het dorp. Zelf heeft hij alleen een paar Filipijnen in dienst om boten te bewaken die in het weekend in een Franse haven blijven liggen, zij blijven een paar maanden aan boord. ‘Fijne gasten’, vindt De Boer. Urkers zijn op zondag graag thuis.

Geen perspectief

Even verderop, in het hoofdkantoor van de enig overgebleven producentenorganisatie bij Visned, die van Urk, klinkt het geklater van een aquarium dat bij de Chinees niet zou misstaan. ‘Niemand wil windparken in de achtertuin hebben, dus iedereen werpt z’n blik op zee’, zegt secretaris Geert Meun. ‘Dat is een politiek besluit, dat erkennen we. Nu willen ze saneringsregelingen creëren, want de vloot moet kleiner. Maar het ontbreekt aan perspectief voor degenen die door willen.’

Meun ziet die bereidheid bij zijn achterban. ‘Ook al heeft de visserij minder impact op de gemeenschap dan twintig, dertig jaar geleden – het leeft nog steeds. We hebben een grote visverwerkingsindustrie. Je wil voorkomen dat de vloot zo klein wordt dat de hele infrastructuur verdwijnt.’

Antropoloog Marloes Kraan neemt het op voor de vissers. ‘Vissers zijn onze oren en ogen op zee. Zij weten perfect hoe de bodem eruitziet en hoe het gaat met de visstanden.’ Kraan heeft aan de Universteit Wageningen meegewerkt aan onderzoek naar het verbod op de pulsvisserij. Ze begrijpt de frustraties van de sector. ‘Pulsvissen was beter voor het klimaat – minder brandstofverbruik en minder bodemverstoring. Het sneuvelde omdat de Nederlandse overheid te snel te veel vergunningen regelde en te weinig rekening hield met de andere lidstaten. Voor de familiebedrijven was het de redding geweest. Dat is tragisch.’

In de Noordzee gaat het overwegend goed met de visstanden. Alle visserij afdoen als schadelijk is te simplistisch, vindt Kraan. ‘Er is zo’n eenzijdig beeld ontstaan, ook door documentaires als Seaspiricy. Als we de lat in Europa te hoog leggen, gaan we meer importeren. Dan nemen we vis weg bij gemeenschappen die die voedingsstoffen juist heel hard nodig hebben.’

In de haven van IJmuiden schemert het. Het ruim van de Jolissa uit Katwijk, een uurtje eerder binnengelopen dan de ARM18, wordt kist na kist leeggetakeld. Schipper Klaas van Duijn bespreekt de vangst met Oreel. Twee jonge Urker bemanningsleden proberen ondanks de zondagsrust vervoer naar huis te regelen. In hun oren bengelen grote gouden ringen met schepen erop. Vroeger dienden die oorbellen als begrafenisverzekering, mochten ze overboord slaan. Nu lijken ze vooral te zeggen: kijk, we zijn er nog.