ANALYSE
De top 100 grootste werkgevers in Nederland
De meeste grote bedrijven krimpen, maar zelfs in deze tijd zijn er nog groeiers, blijkt uit de Volkskrant Top 100 van grootste werkgevers. Hoe doen ze dat? En om wat voor banen gaat het?
Neem nou FrieslandCampina. Het zuivelconcern investeerde vorig jaar 559 miljoen euro om de groeiende export te kunnen bijbenen. De Domo in Beilen trok 34 miljoen euro uit voor onder meer de uitbreiding van de capaciteit voor het kindervoedingsmerk Friso en kleinverpakking. Ook de vestigingen in Bedum, Borculo en Veghel hebben tientallen miljoenen gestoken in het opvoeren van de productie voor kindervoeding. In Bedum, en in Leeuwarden, wordt daarnaast ook nog de verwerkingscapaciteit voor melk uitgebreid, nu de EU-melkquota volgend jaar wegvallen. En terwijl in Leeuwarden ook de productiecapaciteit voor geëvaporeerde en gecondenseerde melk voor de export wordt uitgebreid, opende koningin Máxima enkele weken geleden het vorig jaar gereed gekomen Innovation Centre in Wageningen, met onderzoeksfaciliteiten, laboratoria en een proeffabriek.
Het resultaat: terwijl de meeste grote bedrijven en organisaties vorig jaar weer banen schrapten, kwamen er bij FrieslandCampina in Nederland 532 volledige arbeidsplaatsen bij; op eigen kracht, niet door de overname van een ander bedrijf. Het zuivelconcern is nu goed voor 7.112 banen, waardoor het dit jaar is opgerukt naar plek 42 in de Volkskrant Top 100 van grootste werkgevers.
Hoe komt het dat sommige grote werkgevers in deze tijd van aanhoudende crisis, robotisering en start-ups die je aan stoelpoten zagen toch nog groter weten te worden?
Groeibriljanten
VNO-NCW kan de vinger er niet precies opleggen. Het zou iets te maken kunnen hebben met de negen topsectoren die het kabinet heeft aangewezen, zeggen de werkgevers. Hoewel: bij Agri & Food, waar FrieslandCampina onder valt, daalt de werkgelegenheid licht, net als in andere topsectoren. De enige topsector met een groeiend aantal banen is water.
Het kan ook de toegenomen focus van bedrijven op hun sterke punten zijn waardoor ze banen scheppen, zegt VNO-NCW. Nog los van het feit dat elke sector zijn groeibriljanten heeft, zoals ASML (gestegen naar plek 35) en VDL (46 nu, inclusief de inmiddels heropende Nedcar-fabriek).
De export profiteert vaak het eerst als het economisch herstel inzet, zegt Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie van uitkeringsinstantie UWV. '2013 was een slecht jaar, met hoge werkloosheid en bijna een halvering van het aantal vacatures vergeleken met de jaren vlak voor de crisis. In de tweede helft van vorig jaar trok de economie voorzichtig aan. Internationaal geörienteerde bedrijven als ASML en Shell plukten daarvan als eerste de vruchten. Zij zoeken vooral softwarespecialisten en hoger technisch geschoold personeel.'
De binnenlandse groei wacht op een stevig herstel van de bouw, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg. 'Dat geeft dan een impuls aan bouwgerelateerde bedrijven maar ook aan cateraars en schoonmakers die de lunches voor het nieuwe personeel klaarmaken en hun werkplek schoonhouden. Maar dat zit er dus nog niet in.'
Overnames
Bij 58 bedrijven en instellingen in de Volkskrant Top 100 van grootste werkgevers daalde het aantal banen. De veelgeplaagde technisch dienstverlener Imtech telde vorig jaar 1.061 banen minder dan een jaar eerder, bij het reorganiserende KPN waren het er zelfs 2.618. Het Volkskrant-onderzoek brengt het aantal fte's in kaart, volledige arbeidsplaatsen. Het gaat bij Imtech en KPN (en andere dalers) dus om nog meer mensen dan de respectievelijk 1.061 en 2.618 die op straat kwamen te staan. Bij twee bedrijven bleef het aantal banen gelijk, bij veertig grote werkgevers groeide het aantal banen, al dan niet door overnames.
Een van de autonome stijgers uit het Volkskrant-onderzoek is Shell, nog altijd een grote werkgever in Nederland. Er kwamen 408 banen bij, onder meer bij het onderzoekscentrum van de oliereus in Rijswijk, waar 150 extra mensen zijn aangetrokken, vooral wo'ers. Is er dus alleen in het topsegment nog groei? Zeker niet: ook aan de onderkant van de arbeidsmarkt zijn er pareltjes. Schoonmaakgigant CSU bijvoorbeeld en supermarktketen Jumbo.
Jumbo bouwt niet alleen overgenomen C1000-winkels om maar opent nieuwe vestigingen waarvoor het nieuw personeel aantrekt. Daarbij gaat het overigens veelal ook om scholieren op kleine baantjes. Facilitair dienstverlener CSU groeit juist doordat er in de schoonmaak meer grotere banen ontstaan. Vooral bij grotere klanten verhuist de schoonmaak steeds vaker van de avond naar overdag.
'Daardoor kunnen we onze werknemers grotere banen bieden, is de schoonmaker zichtbaarder op de werkvloer en krijgt hij meer waardering voor zijn vak', zegt Erwin Vos van CSU.
De facilitair dienstverlener groeit ook met Tzorg, de tak voor de thuiszorg. Daar gaat het niet om voltijd banen, maar het aantal CSU-thuishulpen is vorig jaar met ongeveer twaalfhonderd toegenomen.
Verantwoording
Het onderzoek naar de grootste werkgevers van Nederland is gebaseerd op de informatie van circa tweehonderd grote bedrijven. De gegevens hebben betrekking op het aantal voltijdse arbeidsplaatsen. Sommige bedrijven konden alleen het aantal werknemers melden. Het aantal fte's is berekend op basis van verhouding voltijd/deeltijd en de gemiddelde werkweek in deeltijd voor de desbetreffende branche. Het onderzoek is uitgevoerd door Marlies de Brouwer.
Welke banen hebben grote bedrijven in de aanbieding?
Van principle process engineer tot barista. Van medewerker housekeeping tot onderhoudstechnicus. Van calculator voor Europese aanbestedingen tot machinist. De grootste bedrijven hebben een variëteit aan banen waarvoor ze op dit moment geschikte kandidaten zoeken.
Maar schijn bedriegt. Wie bijvoorbeeld bij Shell of FrieslandCampina aan de slag wil, maakt vooral kans met een technische opleiding. Mbo 3 of 4 biedt perspectief op de productielocaties van Shell in Pernis en Moerdijk.
Het merendeel van de banen is echter voor hbo- en universitair geschoolden. Shell zoekt een manager LNG Operational Services die een universitaire studie scheikunde heeft afgerond. Voor vacatures in Pernis is hbo discipline-, project-, maintenance- of chemical engineering vereist. Wie aan de universiteit economie of belastingrecht heeft afgerond kan bij Friesland Campina aan de slag als manager transfer pricing.
Hoe anders is dat bij grote werkgevers als supermarktketen Jumbo of facilitair dienstverlener CSU. Er zijn enkele staffuncties op het hoofdkantoor vacant; op personeelszaken of voor degenen met een financiële, juridische of marketingopleiding. Verder worden veel handjes gezocht.
Van de ruim achthonderd vacatures bij Jumbo zijn er zeshonderd voor hulpkrachten: vakkenvullers en kassamedewerkers in baantjes tot 12 uur per week. Vmbo'ers zijn welkom voor deze scholierenbaantjes, maar ook wie aan hbo of universiteit studeert. Ook de schoonmaak lijkt nog altijd kampioen kleine baantjes, variërend van 2 uur per week op een school tot 15 uur per week in een hotel of op een kantoor.
De NS grossiert voorlopig ook in bijbaantjes. Er zijn vacatures voor hoogopgeleide ict'ers, enkele machinisten (mbo) en een paar leerling-techneuten. Maar de 160 huidige vacatures zijn er vooral voor personeel voor de meest uiteenlopende winkels op de stations. Kleine baantjes tot 12uur voor het beleggen van broodjes, tappen van koffie en er als verkoopmedewerker voor zorgen dat 'op ieder moment van de dag de klant met een fijn gevoel reist'. Fulltimefuncties zijn er daar wel voor winkelmanagers op mbo-niveau.
De detailhandel zoekt flexibiliteit om met de verruimde openingstijden snel te kunnen schakelen, zegt Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie van uitkeringsinstantie UWV. 'Op piekuren is er zo werk voor scholieren en studenten. Uitsluitend voltijdsbanen die zijn er natuurlijk ook zouden winkels te zeer kunnen beperken in hun flexibiliteit. Dat kost het bedrijf meer geld, en uiteindelijk ook de consument aan de kassa.
'De middenbanen, bijvoorbeeld de secretaresse en bankemployé, die onder druk staan door technologische veranderingen, zijn zeker nog niet verdwenen, zegt Witjes. 'Maar daarvoor worden eerst uitzendkrachten ingeschakeld. Aan het einde van een crisis durven werkgevers lang niet altijd al vast personeel aan te nemen. Maar bij die middenbanen zien we nu ook een ander fenomeen. Werkgevers vragen om een hogere opleiding. Door de hoge werkloosheid hebben ze immers keus genoeg.'
