De rijksten betalen weinig belasting. Wordt daar in de formatie wat aan gedaan?

Het was maar een kort bericht, deze week in Het Financieele Dagblad. Het lukt demissionair staatssecretaris Hans Vijlbrief van Financiën (D66) niet de mogelijkheden om belasting te ontwijken zoals gepland per 1 januari 2022 aan te pakken. Een internetconsultatie over het wetsvoorstel leverde zoveel kritiek op van verschillende partijen dat er opnieuw naar gekeken moet worden.

Het was ook de week waarin de Deens/Iraanse Djaffar Shalchi, oprichter van Millionaires for Humanity, in de Volkskrant pleitte voor het per direct flink zwaarder belasten van miljonairs zoals hijzelf. En de week waarin uit gelekte stukken bleek dat de 25 rijkste Amerikaanse miljardairs niet of nauwelijks belasting betalen.

Het door Vijlbrief aangekondigde uitstel maakt twee dingen duidelijk. Rijken in Nederland hebben volop mogelijkheden om belasting over hun vermogen te ontwijken, bijvoorbeeld door het anonimiseren van vermogen. Of door het gebruik van de commanditaire vennootschap, het vehikel waarin Sywert van Lienden zijn mondkapjes-miljoenen heeft ondergebracht. En het is niet eenvoudig om daar snel iets aan te doen, ook al klinkt de maatschappelijke roep om een strengere aanpak tijdens de coronacrisis steeds luider.

Klein bier

Miljonairs in Nederland betalen (naast inkomstenbelasting) een zogeheten vermogensrendementsheffing, die oploopt hoe hoger het vermogen is. Bij 1 miljoen euro vermogen moet 11.259 euro overgemaakt worden naar de fiscus (1,13 procent), bij 2 miljoen is dat 26.878 euro (1,37 procent), berekende de website Business Insider. Dit is op basis van een fictief rendement op spaargeld en beleggingen, waarbij spaargeld minder belast wordt en beleggingen meer.

Maar – hoewel betrokkenen dit ongetwijfeld anders zullen zien – de vermogensrendementsheffing is in zijn huidige vorm klein bier, zeggen diverse deskundigen. Echt grote vermogens blijven buiten schot. Zo kunnen directeuren met een eigen bedrijf hun miljoenen stallen in box 2, om belastingbetaling uit te stellen of te voorkomen. Het ministerie van Financiën trof in deze ‘pretbox’ vorig jaar 400 miljard euro aan, meer dan dubbel zoveel als eerder gedacht. Deze directeuren kunnen zichzelf een bescheiden standaardinkomen van 45 duizend euro uitkeren, terwijl hun miljoenen onbelast in de bv blijven.

Vermogensongelijkheid

‘Box 2 nodigt uit tot belastingontwijking en draagt bij aan de vermogensongelijkheid’, schreven ambtenaren mei vorig jaar in een advies voor de nu lopende formatie van een nieuw kabinet. Als er niets gebeurt, waarschuwden ze, dan moeten werkenden nog meer belasting gaan betalen om de schatkist te vullen. Andersom gaat het ook op: als mensen met vermogen zwaarder worden belast, kan de inkomstenbelasting omlaag.

Want terwijl het feest is op de huizenmarkt en beurzen, zijn winsten uit vermogen onbelast. Dat geldt niet alleen voor de overwaarde bij de verkoop van het huis, maar ook voor koerswinsten. Om een einde te maken aan dat slapend rijk worden van op de beurseuforie meeliftende beleggers en geluksvogels op woningmarkt, moeten er volgens deskundigen twee dingen gebeuren.

Alles in één box

Het eerste is één box met één tarief voor alle vormen van vermogen, waar inkomen uit spaargeld, beleggingen, eigen huis, pensioen en de eigen onderneming tegen één tarief wordt belast. Als dat gebeurt, kunnen de tarieven voor werkenden volgens onderzoek flink omlaag. ‘Ik zeg het nog maar eens: al het inkomen, uit werk, vermogensaanwas of erfenis, dient hetzelfde belast te worden’, twitterde ondernemer en Volkskrant-columnist Sander Schimmelpenninck deze week. ‘Werken moet lonen, niks doen niet.’

Daarvoor zou de waardestijging van vermogen belast moeten worden. Niet alleen de PvdA en GroenLinks zijn voor zo’n vermogensaanwasbelasting, ook de demissionaire coalitiepartijen D66 en CDA hebben het in hun verkiezingsprogramma staan. Een meerderheid van de Kamer vraagt al langer om het werkelijke rendement van vermogens te belasten, in plaats van de fictieve berekening, via de vermogensrendementsheffing. Dit zou de spaarders ontzien en de echt rijken een groter aandeel laten betalen.

Een belangrijk voorbehoud daarbij is of de overbelaste Belastingdienst het aankan om de cijfers van de werkelijke rendementen te leveren in plaats van de fictieve. Het kabinet heeft beloofd binnenkort met mededelingen daarover te komen. Coördinator (en oud-SP-Kamerlid) Arnold Merkies van Tax Justice Network NL, een ngo voor rechtvaardige belastingen, houdt er vooralsnog rekening mee dat een nieuw kabinet met de mededeling zal komen dat het belastingstelsel op de schop gaat, maar dat de grote vermogens buiten schot zullen blijven.

Scheidslijn

Terwijl in de VS de nieuwe president Joe Biden – met hulp van de deze week gelekte stukken over de niet betalende miljardairs – probeert de rijken zwaarder te belasten, loopt in Nederland de formatie van een nieuw kabinet; bij uitstek het moment om het belastingstelsel aan te passen. Bij het zwaarder belasten van vermogens loopt de scheidslijn grofweg tussen VVD en CDA enerzijds en D66, GroenLinks en de PvdA anderzijds, blijkt uit een analyse van vermogensbeheerder ABN Amro MeesPierson. Dat maakt de keuze voor een formatie over links of over rechts nog wat pregnanter.

‘Miljonairs betalen al genoeg belasting in Nederland’, zei demissionair premier Mark Rutte van ondernemerspartij VVD januari vorig jaar, na weer een oproep om de rijken zwaarder te belasten. Sceptici zullen daarin wellicht de bevestiging zien dat er onder een nieuw kabinet Rutte weinig zal veranderen. De optimisten kunnen wijzen op het wendbare karakter van de demissionair premier, die heel graag een vierde kabinet wil.