De president, zijn dochter en het smeergeld

Het hoofdkantoor van het Noors-Russische telecombedrijf VimpelCom zit aan de Zuidas in Amsterdam. Dat is fiscaal aantrekkelijk. Verder heeft het bedrijf weinig met Nederland te maken. De meeste omzet haalt VimpelCom uit Rusland en Italië. Maar omkoping door de telecomreus in Oezbekistan, via een brievenbusfirma op Gibraltar, heeft er toe geleid dat VimpelCom met de Nederlandse justitie moest schikken. De grootste schikking ooit in Nederland, die de schatkist in één klap 358 miljoen euro heeft opgeleverd.

De zaak begint eind 2005 als de top van VimpelCom meent dat Oezbekistan een interessant land is om ook actief te worden. De mensen in het land van dictator Islom Karimov moeten tenslotte ook bellen. Maar zomaar uit het niets een telecomnetwerk in een nieuw land uit de grond stampen, dat gaat niet. Dus moeten ze een lokale partner hebben, weet VimpelCom. En dan komt Gulnara Karimova, dochter van de Oezbeekse president Karimov, in beeld.

Het staat allemaal uitvoerig beschreven in stukken van de Amerikaanse justitie, waarmee Nederland samenwerkte in het onderzoek naar ambtelijke omkoping en valsheid in geschrifte door VimpelCom. Het leest als een handboek hoe voet aan de grond te krijgen in een corrupt land. Daarbij vliegen de tientallen miljoenen heen en weer. Van een bedrijf op bijvoorbeeld Bermuda naar een bedrijf op Gibraltar, met bankrekeningen in Hong Kong, Letland en Zwitserland. Banken als ING en het voormalig Fortis boeken het geld over, waarbij ook een keer de derdengeldrekening van het Nederlandse advocatenkantoor Houthoff Buruma opduikt.

Alles draait om 'Overheidsfunctionaris A1', zoals de Nederlandse en Amerikaanse justitie haar aanduiden, en het bedrijf Takilant op Gibraltar. Op papier is ene Gayane Avakyan directeur en mede-eigenaar. Zij geldt als de rechterhand van presidentsdochter Karimova. Die 'overheidsfunctionaris A1' is volgens justitie de uiteindelijke eigenaar van het bedrijf op Gibraltar. Daar landen de honderden miljoenen die VimpelCom vanaf 2006 overmaakt om zaken te kunnen doen in Oezbekistan.

Uit de gratie

Presidentsdochter Karimova is een drukbezette vrouw. Ze is popster, stijlicoon, zakenvrouw en zelfs vertegenwoordiger van Oezbekistan bij de VN. Ze vliegt de hele wereld over. Dineert met de groten der aarde, poseert met modellen en geniet met volle teugen van de kansen die haar vaders machtspositie haar biedt. Tot ze in 2013 blijkbaar uit de gratie raakt. Via de BBC lekken in 2014 opnames uit waaruit blijkt dat ze huisarrest heeft en om hulp vraagt. 'Ze behandelen ons nog slechter dan honden.'

Maar in 2007 zit Karimova nog volop in zaken. Een van de smeergeldtransacties tussen haar en VimpelCom draait om 3G-frequenties die VimpelCom in Oezbekistan wil kopen. Heel toevallig heeft het bedrijfje Takilant van Karimova rechten op een 3G-licentie in bezit. Takilant spreekt met VimpelCom in november 2007 af deze rechten terug te geven aan de Oezbeekse toezichthouder op het gebied van telecommunicatie, in ruil voor 10 miljoen dollar. Als die toezichthouder de rechten vervolgens aan VimpelCom verstrekt, krijgt Takilant nog eens 15 miljoen dollar. Die miljoenen worden via ING naar een bank in Letland overgemaakt.

Maar zaken mogen doen in Oezbekistan is blijkbaar duur, want ook in de jaren daarna verdwijnen er nog tientallen miljoenen naar de presidentsdochter. Om het smeergeld een beetje een plausibele titel te geven, besluit VimpelCom bijvoorbeeld in 2011 om Takilant in te huren als consultant. Het bedrijfje produceert vervolgens twee rapporten, een Engelse en een Russische, over het Oezbeekse telecomlandschap. Knip en plakwerk, volgens de Amerikaanse justitie, met delen van Wikipedia-pagina's, powerpoint presentaties van VimpelCom en alinea's uit nieuwsberichten. In totaal belandt zo 114,5 miljoen dollar van VimpelCom bij Takilant.

Smeergeld

VimpelCom heeft nu geschikt met de Nederlandse en Amerikaanse justitie voor een bedrag van in totaal 795 miljoen dollar, waarvan Nederland dus de helft krijgt. Het Zweeds-Finse telecombedrijf TeleSonera en het Russische MTS worden ook verdacht van het betalen van smeergeld aan Karimova. Die zaken lopen nog. De Amerikaanse justitie heeft in totaal op 850 miljoen dollar van Karimova en haar gevolg beslag gelegd.

Justitie in Nederland doet nog onderzoek naar meerdere personen die bij de corruptieaffaire betrokken waren, onder wie één Nederlander. Onduidelijk is om wie het gaat. De zaak zorgde er eerder al wel voor dat bestuurder Henk van Dalen verschillende functies op gaf, zoals een commissariaat bij de Rabobank. Van Dalen was financieel bestuurder bij VimpelCom in de periode waarin de omkoping van presidentsdochter Karimova plaatsvond. Hij was niet bereikbaar voor commentaar.