REPORTAGE
De mondialisering wreekt zich in economisch herstel: prijsexplosie grondstoffen kan leiden tot ‘bloedbad’ onder mkb-bedrijven
Van staal tot papierpulp en van computerchips tot koffie. Wereldwijd is er zo’n enorm tekort ontstaan aan grondstoffen – doordat tijdens de coronapandemie nauwelijks voorraden zijn aangelegd – dat de prijzen exploderen. Voor veel mkb-bedrijven in Nederland kan dat het einde betekenen.
Het zijn grondstoffen die niet iedere consument bekend in de oren zullen klinken: granulaatkorrels, papierpulp en polysiclium. Waarin ze overeenkomen is dat de prijs ervan in korte tijd enorm is gestegen. De bedrijven die de grondstoffen in huis halen, maken er respectievelijk verpakkingsfolie, toiletpapier en zonnepanelen van. En kampen nu met hoofdpijn door leveringsproblemen en stijgende productiekosten. Kosten die ze niet automatisch kunnen verhalen op de klant.
Een van de bedrijven waar de directie met de handen in het haar zit, is MLF Verpakkingen in Zaltbommel, dat verpakkingsfolie produceert met als grondstof granulaatkorrels. Betaalde MLF een aantal weken geleden nog 1.300 dollar voor een ton korrels, nu is dat bedrag gestegen naar 1.900 dollar. Groot probleem is dat het bedrijf de hogere kosten niet kan doorberekenen.
‘De grote producenten, de chemische concerns zoals Basf, Dupont en Shell Chemie, voeren de prijsstijgingen door’, legt directeur Marcel La Feber uit. ‘Onze afnemers – zoals bijvoorbeeld de supermarkten en grote voedingsmiddelenconcerns – wijzen op bestaande contracten en zeggen dat de prijsstijgingen niet aan hen mogen worden doorberekend.’
La Feber en zijn collega’s worstelen met een van de vele gevolgen van de coronapandemie: de ontwrichting van de wereldhandel. Nu de economie begint aan te trekken, blijken er nauwelijks voorraden te zijn. Daardoor duurt het lang voordat fabrieken weer op topcapaciteit kunnen draaien. Het gevolg zijn schaarste en hogere prijzen.
Daarnaast is de logistiek totaal ontregeld. Veel van de chemische basismaterialen moeten met bulkcontainers uit Azië naar Europa worden gebracht. Maar die containers zijn er niet. De prijs voor het transport van één container uit Azië is geëxplodeerd van 2.000 naar 12.000 dollar. Ook die kosten komen voor rekening van de afnemers, en uiteindelijk zal ook de consument het in de portemonnee gaan merken. De file voor het Suezkanaal maakt dat nog erger.
Aluminium is peperduur
Stormer Workboats, een scheepswerf in Amsterdam, probeert wanhopig om aan aluminium te komen voor nieuw te bouwen boten. Stormer betaalt nu 2.300 dollar per ton, terwijl dat kort geleden nog 1.450 dollar was. ‘En nu is er zelfs tegen deze prijs helemaal niets te krijgen’, zegt directeur Erwin Hilbrands van het bedrijf.
Aluminiumproducenten legden begin vorig jaar de productie stil vanwege de ineenstorting van de vliegtuigbouw. Maar de vraag naar aluminium plezierbootjes – een kwart van de omzet van Stormer – is juist geëxplodeerd omdat mensen niet meer op buitenlandse vakantie konden en hun vakantiegeld besteedden aan het kopen van een bootje. Stormer is nu afhankelijk van restpartijtjes aluminium waar nu druk in wordt gehandeld en gespeculeerd. Als de bedrijven de prijsstijgingen zouden kunnen doorberekenen naar de consument, zou dat tot inflatie kunnen leiden – zeker als de consument dat weer gecompenseerd zal willen in de vorm van hogere lonen. Maar deze loon- en prijsspiraal is nog niet te zien. Daarnaast zullen de logistieke problemen na de zomer mogelijk zijn opgelost.
De crisis voor bedrijven als MLF en Stormer Workboats legt niettemin de gevolgen bloot van ontwikkelingen die al veel langer gaande zijn. De mondialisering heeft ertoe geleid dat de productie van basismaterialen uit Europa is verdwenen en naar Azië is verplaatst. Daar is het personeel niet alleen goedkoper, maar zijn ook de milieueisen minder strikt. Ook voor de energievretende productie van aluminium is Europa voor een groot deel afhankelijk van andere continenten.
Erik de Ruijter, woordvoerder van de NRK (Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie) zegt dat Europa in het verleden een netto-exporteur van chemische basismaterialen was. ‘Nu zijn we een importeur en afhankelijk van producenten uit Azië, die eerst hun eigen markt of die in de VS bevoorraden.’ Dat wringt op dit moment. ‘In Azië en de VS is de economie al enorm aangetrokken. Daar staat tegenover dat het aanbod lager is door lagere productie. Dat knelt extra omdat er geen tussenvoorraden zijn aangelegd’, aldus De Ruijter. Dat geldt ook voor metalen.
Ramp voor mkb-bedrijven
De oplossing zou zijn weer meer chemie-, staal- en aluminiumfabrieken in Europa te bouwen, het zogenoemde reshoring. Maar de milieulobby wil juist van veel van die bedrijfstakken af omdat ze te vervuilend zijn. De Ruijter denkt dat er een ander argument is voor de verplaatsing van de kunststofindustrie: ‘Voor de chemie gaat het vooral op het hogere rendement op geïnvesteerd vermogen. Ze willen produceren in de groeimarkt die Azië is.‘
Vogens Marcel La Feber van MLF Verpakkingen is de huidige situatie een ramp voor veel mkb-bedrijven. Voor veel ondernemers kan een herstel ergens in de zomer of na de zomer te laat komen. ‘Het ergste geval wat ik hoorde was dat een bedrijf de korrels nog wel kon krijgen, maar alleen op voorwaarde dat de prijs pas zou worden bepaald bij de levering. In feite geef je een blanco cheque af’, zegt La Feber. ‘De wal zal het schip wel keren, maar ik ben bang dat voor die tijd heel veel slachtoffers zijn gevallen.’
Waar zijn de tekorten het grootst?
Containers
Het wereldwijde logistieke netwerk gaat gebukt onder een unieke crisis. Er is een gebrek aan containers, het levensbloed van de wereldwijde handel. Hierdoor zijn de prijzen voor het vervoer van een container over de wereld gestegen van 2.000 naar 8.000 tot 12 duizend dollar eind maart. De prijs voor de aanschaf van een nieuwe container is gestegen van 1.600 tot 2.500 dollar. Een van de redenen is dat de containers door de coronacrisis op de verkeerde plek staan. Vorig jaar trok de handel met China voor de zomer alweer aan en werden spullen en masse met containers naar Europa en de VS gebracht. Maar vanwege corona werden geen lege containers mee terug genomen. Daarnaast waren er daardoor ook te weinig werknemers in veel havens en bij de douane. Van iedere tien containers die in de VS aankwamen, gingen er maar vier terug naar China.
Staal en olie
De prijs van staal is gestegen tot 1.270 dollar per ton. Dat is een stijging van 190 procent in een jaar. Deze prijsstijging hangt nauw samen met het herstel van de Chinese economie. Het is de hoogste prijs sinds 2008. Ook olie is fors duurder geworden, hetgeen iedereen merkt aan de pomp. Sinds begin maart is de prijs echter weer iets teruggelopen van boven de 70 tot 63 dollar per vat.
Computerchips
Wereldwijd zijn er grote tekorten aan chips of halfgeleiders die in bijna elk elektrisch apparaat (koffiezetmachines, oortjes, webcams, enzovoorts) of elektrisch onderdeel (auto’s) zitten. Met name autofabrikanten hebben daar last van. Deels komt het doordat er door het thuiswerken meer vraag is naar chips, onder meer voor laptops. Deels komt het door het strenge winterweer in Texas, waar vier grote chipsfabrieken staan die hierdoor hun productie moesten stilleggen. En deels komt het doordat er geen containers zijn om chips van Azië naar de VS en Europa te brengen.
Hout
De gehele grondstoffenmarkt is momenteel instabiel en ook de houtmarkt ondervindt daar meer dan gemiddeld hinder van. De prijs van naaldhout is met ongeveer 50 procent gestegen ten opzichte van vorig jaar. ‘Nog verontrustender is de beperkte beschikbaarheid. Naar het zich nu laat aanzien zijn de meeste Noord-, Oost- en Centraal Europese zagerijen tot aan de bouwvak uitverkocht’, zegt de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen. Behalve de logistieke problemen speelt ook de toegenomen vraag naar biobased bouwmaterialen, waarvan hout verreweg het belangrijkst is, mee. Bij hardhout voor de woningbouwsector leiden aanvoerperikelen ook tot prijsstijgingen van 10 tot 25 procent.
Papierpulp en toiletpapier
De prijzen voor papierpulp zijn met 50 procent gestegen in korte tijd. Handelaren zeggen dergelijke prijsstijgingen nog nooit te hebben gezien. De prijsstijgingen gelden met name voor naaldhoutpulp, het type dat afkomstig is van naaldbomen en wordt gebruikt om producten te maken als premium toiletpapier, papieren handdoeken, junkmail en koffiekopjes. Het is gemaakt van zagerijafval en van bomen die te mager, knoestig of krom zijn om in hout te worden gesneden. Door deze prijsstijgingen en door aanvoerproblemen dreigt er in westerse landen weer een tekort aan toiletpapier te kunnen ontstaan, net zoals een jaar geleden bij de eerste coronagolf. De grondstoffen worden vervoerd in zogenoemde bulkcontainers. Ceo Walter Schalka van Suzano, de Braziliaanse producent van deze pulp, zegt tegen persbureau Bloomberg geen scheepsruimte meer te hebben voor leveringen aan Europa en de VS.
Koffie
De koffieprijzen op de wereldmarkt stijgen. En de voorraden lopen snel terug. Ook hier is een tekort aan containers een van de oorzaken, naast een tegenvallende oogst in Brazilië. De termijnprijzen voor arabica, een van de bekendste koffiesoorten, zijn met 24 procent gestegen sinds oktober vorig jaar. De pakhuizen van Dinamo, de grootste koffie-exporteur van Brazilië, zijn op dit moment tot de nok toe gevuld. Maar er zijn geen containers voor verscheping. ‘De logistiek geeft ons nachtmerries vanwege het gebrek aan ruimte en containers’, aldus Dinamo.
Zonnepanelen
De prijs voor de aankoop van zonnepanelen in China is dit jaar al, afhankelijk van type en vermogen, met gemiddeld 14 procent gestegen, blijkt uit meldingen van Chinese fabrikanten. Oorzaken zijn een aanhoudend tekort aan grondstoffen zoals polysilicium en glas.
Brouwinstallaties
De ketels voor ambachtelijk gebrouwen bier komen ook vooral uit China. En door gebrek aan scheepsruimte moeten thuisbrouwers daar op dit moment heel lang op wachten.
Fietsonderdelen
Fietsenmakers hebben volgens brancheorganisatie Bovag te kampen met leveringsproblemen van nieuwe fietsen en onderdelen als pedalen en zadels. Dat leidt ertoe dat reparaties en onderhoud langer duren. Bovag wijt de kink in de kabel aan een gebrek aan zeecontainers.
Kaarsen, waxinelichtjes en batterijen
Jumbo en Albert Heijn zijn dit voorjaar al herhaaldelijk door hun voorraden kaarsen en waxinelichtjes geraakt. Reden is dat door de lockdown en de avondklok mensen het thuis gezelliger proberen te maken en vaker kaarsen en waxinelichtjes opsteken. De vraag zou zijn verzesvoudigd, vooral die van dinerkaarsen. Ook de vraag naar batterijen is sterk gestegen, doordat mensen meer thuiswerken en daardoor ook apparaten op batterijen vaker gebruiken. Andere reden is dat veel kaarsen- en batterijproducenten door corona tijdelijk hun productie hebben moeten stilleggen, mede doordat veel winkels die deze producten verkopen zoals Hema, Blokker en Action tijdens de lockdown gesloten zijn.
