De lonen stijgen meer dan 2 procent. Wordt 2018 het jaar van de loongolf?
In de nieuwe cao's stijgen de lonen gemiddeld meer dan 2 procent per jaar; een symbolische grens. Is het de aanzet voor een langere periode met sterk stijgende lonen en groeiende welvaart voor de werknemer?
De tijd lijkt rijp voor werknemers om hun werkgevers op de pijnbank te leggen. Het UWV waarschuwde vrijdag voor toenemende krapte op de arbeidsmarkt in 2018. De huidige personeelstekorten in de bouw en techniek verspreiden zich volgens het UWV in het komende jaar naar de gehele economie. Het aantal 'krapteberoepen' met meer vacatures dan werkzoekenden zal sterk toenemen, verwacht de uitkeringsinstantie. En dat biedt kansen. 2018 zou zomaar het jaar van de werknemer kunnen worden.
Lang leken de salarissen in Nederland zich niets aan te trekken van het gunstige economische tij. Het Nederlands personeel merkt weinig van de hoogconjunctuur van de Nederlandse economie. In de cao's die dit jaar zijn afgesloten stegen de lonen gemiddeld net geen 1,8 procent, melden vakbond FNV en werkgeversor ganisatie AWVN. Maar die loonwinst vertaalt zich niet direct in extra koopkracht, omdat het leven duurder wordt. Het grootste deel van de loonwinst wordt tenietgedaan door de inflatie. De consumentenprijzen stegen in de twaalf maanden tot en met november met 1,5 procent.
Maar zie dat incidentele bewijs eens. Zevenduizend werknemers in de afval- en milieusector krijgen het komende jaar ten minste 3 procent loonsverhoging, bleek halverwege december. Het personeel van Rotterdamse stadsvervoerder RET krijgt volgend jaar 2 procent extra. Leggers van parketvloeren ontvangen vanaf januari 3 procent meer salaris dan ze nu krijgen. Banden- en wielenbedrijven als Kwik-fit maken in 2018 hun personeel 3,4 procent meer over dan nu.
En kijk eens naar die grafiek van AWVN. De werkgeversorganisatie berekent iedere maand de gemiddelde loonstijging in nieuwe cao-akkoorden. Jarenlang zwabberde dat gemiddelde op en neer. Begin 2017 kreeg de lijn een vaste richting: omhoog. In elf van de twaalf maanden stijgen de lonen in nieuwe akkoorden harder dan de maand ervoor.
Deze maand overschrijden de vakbonden en werkgeversorganisaties volgens de AWVN een symbolische grens: in de cao's die deze maand zijn afgesloten stijgen de lonen gemiddeld iets meer dan 2 procent per jaar. Het zou de aanzet kunnen zijn voor een langere periode met sterk stijgende lonen en groeiende welvaart voor de werknemer: een loongolf.
Arbeidsinkomensquote
De eerste tekenen in het koffiedik zijn gunstig. De Nederlandsche Bank (DNB) voorspelde bijna twee weken geleden dat de werknemer komend jaar een groter deel van de koek krijgt. Van iedere euro die Nederland verdient krijgt de werknemer straks 73,4 cent, tegen 72,3 cent nu. Het is voor het eerst sinds 2013 dat het aandeel van de werkende in de zogenoemde arbeidsinkomensquote niet afneemt maar groeit.
Ook internationale profetieën zijn de Nederlandse werknemer goedgezind. Organisatieadviesbureau Korn Ferry gebruikt zijn database van 20 miljoen werknemers in 110 landen om per land de loonontwikkeling te voorspellen. Volgens Korn Ferry stijgen de Nederlandse lonen in 2018 met 2,6 procent. Prijsstijgingen meegerekend krijgt de Nederlander komend jaar 1,2 procent meer inkomen. Dat is drie tienden meer dan het gemiddelde van West-Europa. 'Nederland heeft niet de hoge werkloosheidscijfers van Frankrijk en Spanje of de onzekerheid van de Britse economie na de Brexit', legt Rob Westrek van Korn Ferry uit.
Ondanks de voorspoedige vooruitzichten verwacht Westrek geen loongolf. Bedrijven zijn pas bereid de lonen te verhogen als ze de pijn van een personeelstekort voelen en zo ver is het nog niet, legt hij uit. 'Er zijn nu veel banen voor bijvoorbeeld softwareontwikkelaars en internetmarketeers.' Maar op veel plekken is geen personeelstekort. Binnen sectoren zijn volgens Westrek grote verschillen. 'Kijk naar de detailhandel. Winkelketens hebben geen geld voor loonstijgingen, maar moeten wel digitaal talent binnenhalen om online de slag te kunnen winnen.'
Seinen op groen
Vakbonden en werkgeversorganisaties willen de toekomst niet voorspellen, maar ze verwachten dat de grafiek van de AWVN in 2018 verder doorgetrokken kan worden. Vakbond FNV mikt in zijn eisen voor volgend jaar op een gemiddelde loonsverhoging van 3,5 procent. 'De krapte in sommige sectoren helpt bij het stellen van eisen en actievoeren. In onze looneis zit ook een inhaalslag. De bedrijfswinsten zijn veel harder gestegen dan de lonen', zegt Zakaria Boufangacha van de FNV. 'Veel seinen staan op groen. Maar de onzekerheid veroorzaakt door de Brexit speelt ook in Nederland een rol', zegt Jannes van der Velde van de AWVN. 'Het huidige loongolfje zwelt aan, maar het wordt geen springvloed', zegt hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen van de Tilburg University. Wilthagen noemt een aantal factoren die de komst van een loongolf tot nu toe indamden en dat in zijn optiek ook zullen blijven doen.
Naast internationale onzekerheid zet de automatisering en robotisering de vraag naar arbeid onder druk. Als machines meer werk doen, blijft er minder werk over voor het personeel. Ook heeft de maatschappelijke en politieke wens om zoveel mogelijk mensen (bijvoorbeeld arbeidsbeperkten) aan het werk te krijgen negatieve gevolgen voor de loonontwikkeling, volgens Wilthagen. Werkgevers zullen geneigd zijn minder personeel aan te nemen als de kosten van dat personeel stijgen of de productiviteit van dat personeel daalt, zegt Wilthagen. In dat geval blijft de werkloosheid hoger en zullen de cao-lonen minder stijgen.
Zzp'ers
Los daarvan vertelt de loonsverhoging niet het hele verhaal over het inkomen van de Nederlander. Belangrijk is ook hoeveel Nederlanders onder een cao vallen, hoeveel Nederlanders een vast arbeidscontract krijgen en of het aantal zzp'ers verder toeneemt. De rol van die zzp'ers op de loonontwikkeling is lastig in te schatten. Een zzp'er in de bouw profiteert niet van de loonsverhoging van bouwvakkers die onder de cao vallen. Als die werknemers loonsverhoging krijgen, wordt de zzp'er relatief goedkoper en daarmee een aantrekkelijker alternatief voor de bouwvakker in vaste dienst.
Dempt de zelfstandige daardoor de loonsverhoging van zijn collega's met dienstverband? Wilthagen denkt van niet. 'In de bouw is men momenteel blij met iedere werknemer. Er is op dit moment geen alternatief. In andere sectoren is verdringing mogelijk, maar ik kan me niet voorstellen dat werknemers zich in cao-onderhandelingen koest houden omdat ze bang zijn vervangen te worden door zzp'ers.' Jannes van der Velde van de AWVN: 'Zzp-tarieven kunnen ook stijgen als de arbeidsmarkt krapper wordt.'
De loonkloof
Loonkloof bijna nergens zo groot als in Nederland: baas verdient 171 keer modaal In de top van best betaalde bestuurders in de wereld
Nederlandse bestuursvoorzitters hebben in vergelijking met hun collega's elders in de wereld niet te klagen over hun bezoldiging. De bazen van de beursgenoteerde bedrijven verdienen per jaar gemiddeld 8,2 miljoen dollar (6,9 miljoen euro) en behoren daarmee tot de topdrie van best betaalde bestuurders in de wereld. De Nederlanders steken daarmee hun collega's in Groot-Brittannië en Duitsland de loef af.
Aanvullingen en verbeteringen
In een eerdere versie van dit artikel stond vermeld dat medewerkers van de RET een loonstijging van 2,6 procent tegemoet zagen. Dat was incorrect en moest 2 procent zijn.
Loonstijging en Koopkracht
Een brede loonstijging verhoogt niet per definitie de koopkracht van de gemiddelde Nederlander. Ook het overheidsbeleid beïnvloedt hoeveel Nederlanders te besteden hebben. Doet de overheid aan lastenverlichting, zoals nu, dan helpt dat de koopkracht van de burger vooruit, zelfs als de lonen gelijk blijven. Ook de inflatie beïnvloedt de koopkracht. Als het economisch goed gaat stijgen de prijzen in de winkels en van huizen doorgaans mee met de economische groei. Andersom stegen in 2016 de lonen weinig, maar gingen huishoudens er in de laatste veertig jaar zelden zo op vooruit. De oorzaak: een zeer lage inflatie van 0,1 procent.
