De diamant uit het laboratorium: goedkoper, broodnodig en beter voor mens en milieu

'Je moet wel je hersens gebruiken hier', grinnikt Hanco Zwaan, directeur van het Nederlands Edelsteen Laboratorium, als hij een zakje pietepeuterige diamantjes voorzichtig in een bakje laat glijden. Droog: 'Valt er eentje op de grond, dan moet je lang zoeken, zo klein zijn deze. En er valt er weleens een.'

De briljantjes in het bakje lijken precies op 'echte' diamanten. Maar als Zwaan ze onder ultraviolet licht plaatst , blijven de steentjes nagloeien. 'Synthetische stenen', zegt Zwaan. 'De meeste natuurlijke diamanten doen dit niet.' Op een beeldscherm, waarop een diamant is uitvergroot, wijst de geoloog op de jaarringen in de edelsteen, 'zoals bij een boom'. Zulke jaarringen heeft een fabrieksdiamant dan weer niet. 'Althans nu nog niet, je weet nooit hoe snel de technologie zich ontwikkelt.'

Betere kristallisatietechnieken

Het onderzoekslab in Leiden is het enige instituut in Nederland dat synthetische van natuurlijke diamanten en andere edelstenen kan onderscheiden. Dat gebeurt met hoogtechnologische apparatuur, want zelfs een geoefend geologenoog als dat van Zwaan pikt de synthetische diamant er niet meer uit. 'Vooral bij deze kleurloze kleine steentjes, die te klein zijn voor inscriptie, is dat onmogelijk', aldus Zwaan. En daar komen er steeds meer van op de markt. Synthetische diamanten worden vooral in de VS, China en Rusland gemaakt.

De eerste synthetische diamant, ook wel 'laboratoriumdiamant' genoemd, werd in de jaren vijftig al gemaakt, vooral voor industriële doeleinden. Diamant is een van de hardste materialen ter wereld. Nog steeds komt het gros van de fabrieksmatige diamanten (99 procent) in boren en ander gereedschap terecht. Maar de laatste jaren vinden ze hun weg ook steeds meer naar de juwelenmarkt, zo blijkt uit een recent rapport van ABN Amro, die de ontwikkelingen op de voet volgt. 'Nu al weten machines ze steeds mooier en groter te maken', zegt Georgette Boele, als edelstenenspecialist van ABN Amro betrokken bij het onderzoek. 'Het is een nog zeer kleine maar hard groeiende markt.' Dankzij betere kristallisatietechnieken, onder hoge druk en met hoge temperaturen, zijn de fabrieksdiamanten nauwelijks meer van echt te onderscheiden.

Koolstofatomen

Zo gek is dat niet, want technisch gezien verschilt de natuurlijke nauwelijks van de synthetische diamant: beide worden gevormd uit losse koolstofatomen die in een regelmatig gevormd rooster samenklonteren. Het enige verschil tussen synthetische diamanten en natuurlijke diamanten is dat de eerste net van de lopende band is komen rollen terwijl de laatste tussen de één en drie miljard jaar geleden op minstens 120 kilometer diepte in de aardmantel is gevormd. 'Dat zijn nauwelijks voor te stellen leeftijden', zegt Zwaan. In Nederland worden laboratoriumdiamanten nog niet commercieel geproduceerd, maar ze zijn hier sinds een jaar of tien in Nederland wel verkrijgbaar als onderdeel van juwelen.

De laboratoriumdiamant is milieu- en mensvriendelijker dan een gedolven edelsteen, zegt Bernd Damme, oprichter van juwelenmaker House of Eléonore, dat louter sieraden met synthetische diamanten maakt. 'Om 1 karaat ruwe diamant te delven, moet je zo'n 60 duizend kilo aarde en gesteente doorploegen.' De diamantenwinning gebeurt vaak onder erbarmelijke omstandigheden en in instabiele landen, zegt Damme. 'De mijnbouwtechnieken worden beter, maar nog al te vaak is er sprake van lage lonen, slechte arbeidsomstandigheden, illegale delving en een hoge CO2-uitstoot in de diamantwinning.' Andere bedrijfstakken hebben steeds meer oog voor deze kwalijke kanten van het productieproces, zegt Damme. 'De juwelensector is vrij laat met deze bewustwording.'

Bovendien zijn synthetische diamanten broodnodig om in de groeiende de vraag naar diamanten te voorzien. In opkomende economieën als China en India kunnen steeds meer consumenten zich edelstenen veroorloven. Het moderne imago van de labdiamant (schoon, hightech en vernieuwend) past volgens de analytici van ABN Amro bij de jonge generatie consumenten. Labdiamanten zijn goedkoper dan natuurlijke edelstenen en kunnen daarmee de behoefte aan 'blingbling' bevredigen van een kopersgroep met een iets dunnere portemonnee. Een kleurloze synthetische diamant kan 30 tot 40 procent goedkoper zijn dan een vergelijkbare natuurlijke glimmer, zegt Damme. De zeer schaarse gekleurde diamant kan in laboratoriumversie wel tussen de 400 en 8000 procent goedkoper zijn.

Inferieur product

Bij de Amsterdamse diamantbeurs komt de labdiamant er niet in, zegt voorzitter Benno Leeser, tevens directeur-eigenaar van Gassan Diamonds. 'Wij vinden het een inferieur product.' In de luxe-industrie waartoe ook de diamanthandel behoort, gaan de meeste klanten toch voor 'echt', aldus Leeser. 'Onze omzet steeg vorig jaar met 17 procent.' Dammes kritiek dat de herkomst van natuurlijke diamanten moeilijk te traceren is, veegt hij van tafel. Zorgen over mogelijke verwarring tussen synthetisch en natuurlijk, volgens zowel Damme als Zwaan een 'reëel' probleem, heeft hij ook niet. 'Het toezicht op de sector is prima. Laboratoria en detectiemachines sluiten dat allemaal uit.'

Terug in het Leidse lab blijkt die controle een steeds complexere klus. 'De tijd van de loep en de expert is echt voorbij', zegt Zwaan. 'Ook één wonderapparaat bestaat niet.' Alleen met behulp van een combinatie van detectietechnieken, zoals vergrotingen, bestraling met uv-licht en eventueel chemische analyses, is het verschil tussen natuurlijk en synthetisch vast te stellen, aldus de geoloog. 'We moeten voortdurend een vinger aan de pols houden wat betreft de technologische ontwikkelingen.' Zowel Zwaan als Boele sluit niet uit dat de techniek het natuurlijke groeiproces van een diamant ooit helemaal kan nabootsen.

_{Lees verder onder de grafiek.}

Wedloop

Dus ontketent zich langzaam een technologische wedloop. China en Rusland mogen dan steeds betere en grotere levensechte diamanten maken, de mijnbouwsector zit ook niet stil. Zo ontwikkelde de Zuid-Afrikaanse mijnbouwreus De Beers, die wereldwijd tot de grootste diamantdelvers en handelaars behoort, detectiemachines om synthetische diamanten (met name voor heel kleine stenen) van de natuurlijke te kunnen onderscheiden. Omdat De Beers zelf ook synthetische diamanten maakt, kan het bedrijf die technieken goed testen. De detectiemachines, die ook door andere bedrijven worden gemaakt, worden steeds goedkoper en toegankelijker, zegt Zwaan, 'want de vraag ernaar is groot'. Ook het Nederlands Edelsteen Laboratorium staat op een wachtlijst voor de aanschaf van zo'n detector.

Volgens Damme raken de diamantmijnen zo langzamerhand uitgeput, waardoor natuurlijke diamanten schaars worden. Zover is het nog lang niet, denken Leeser, Boele en Zwaan. 'Al is de diamantvoorraad niet onuitputtelijk en wordt de exploratie steeds moeilijker en duurder', zegt Boele. Als de laboratoriumdiamant doorbreekt, zal de competitie sterker worden en zullen de prijzen dalen, verwacht ABN Amro.