De bankier in mij

Inmiddels is zelfreflectie echter zo schaars geworden dat ik bijna terugverlang naar het zelfonderzoek van weleer. Niet om te zoeken naar de verkrachter in mezelf, maar naar de bankier in mij. De echte bankiers geven in ieder geval een goed voorbeeld van hoe het niet moet.

Onlangs moesten Britse bankiers verschijnen voor een parlementaire onderzoekscommissie. Ze vonden het allemaal enorm vervelend, maar meenden niet dat hen enige blaam trof. De kredietcrisis leek een natuurramp die hen was overkomen. Hun Nederlandse collega’s presenteerden zich enige tijd geleden al evenzeer als onschuldige slachtoffers van een wreed lot.

Het is eerlijker om wel te kijken hoe ieder van ons heeft bijgedragen aan de crisis. Als ik eerlijk ben, huist er in mij een geweldige bankier voor Icesave, Lehman Brothers of Fortis. Ik heb namelijk precies die eigenschappen die tot hun ondergang hebben geleid.

In zijn boek The Paradox of Choice maakt Barry Schwartz een onderscheid tussen maximeerders en snel tevredenen. Mensen van de eerste categorie nemen alleen genoegen met het allerbeste: de geweldigste baan, het mooiste huis en het hoogste rendement op hun spaargeld. Mensen van de tweede categorie zijn tevreden als het goed genoeg is. Schwartz laat overtuigend zien dat mensen van de eerste categorie beduidend ongelukkiger zijn dan die van de tweede. Het is namelijk nooit goed genoeg. Altijd loert het gevaar dat je geweldige kansen mist.

Ik ben van nature zo’n maximeerder. Ik wil alle kansen grijpen en vind het stiekem leuk dat ik elk jaar meer verdien. De enige reden dat ik mijn spaargeld niet risicovol heb belegd, is dat mijn vriendin veel voorzichtiger is dan ik.

Net als de roekeloze bankiers koester ik het idee dat mij niks kan overkomen. Ik heb meer oog voor kansen dan voor gevaren. Afgelopen week bleek een belangrijke opdrachtgever op het randje van faillissement te balanceren, ik heb er geen moment rekening mee gehouden. Ik heb ook geen pensioen en kan me niet voorstellen dat ik niet meer zou kunnen of willen werken. Mocht ik morgen onverhoopt een auto-ongeluk krijgen, dan ben ik ervan overtuigd dat ik me ook dan wel weet te redden. Het verschil tussen optimisme en roekeloosheid is eigenlijk beangstigend klein.

Een derde karaktertrek van de bankier in mij is dat ik denk dat ik slimmer ben dan de rest. Juist deze zelfoverschatting maakt dat mensen massaal de fout in gaan. Het is bekend dat mensen die in het casino volgens ‘een systeem’ spelen en bijvoorbeeld alleen op rood inzetten als het drie keer zwart was, bij uitstek roekeloos zijn. Ze laten zich niet afleiden door een tegenslag!

Ons ingewikkelde systeem van belastingvoordeeltjes brengt iedereen bij uitstek in de waan dat hij het systeem kan verslaan. En omdat iedereen van dezelfde ‘slimmigheidjes’ gebruik maakt, ontstaat kuddegedrag dat de risico’s nog eens vergroot.

In veel mensen schuilt een roekeloze bankier. De sociaal-culturele wortels van de huidige kredietcrisis liggen diep en zijn wijdvertakt. We spreken schande over de bonussen bij de banken, maar hebben overal in de publieke sector vergelijkbare financiële prikkels ingebouwd om mensen en instellingen tot grote hoogte te stuwen. Regels om gevaren te beteugelen werden verfoeid. Voorzichtigheid was laf en leidde tot verstarring. Ik heb ook meegezongen in het koor dat klaagde over de alom aanwezige neiging tot risicomijdend gedrag.

De verleiding is groot af te rekenen met de wijdverbreide cultuur van hebzucht en roekeloosheid. We keren ons tegen het Gucci-kapitalisme zoals Noreena Hertz dat noemt (het Betoog,21 februari), en bekeren ons tot het coöperatieve kapitalisme. Ik zou het willen geloven, maar het is een even naïeve onderneming als de politicologiestudenten die zich van hun seksisme wilden bevrijden .

Zelfreflectie is niet bedoeld om je instincten om zeep te helpen, maar om ze te corrigeren. Je mag best geheime fantasieën hebben, als je maar zo beleefd bent je er niet naar te gedragen. Je mag best het hoogste ambiëren, als je je maar bewust bent van de prijs die je daarvoor mogelijk betaalt.