Crisis toont kwetsbare positie platformwerker: ‘Hoofdpijn, veel hoofdpijn’

Van de taxichauffeurs die rijden via een app verwacht 76 procent binnen een jaar te stoppen met werken, bleek donderdag uit een enquête van FNV. Ze zijn niet de enige platformwerkers die lijden onder de coronacrisis. ‘Met de huur loop ik nu twee maanden achter.’

Ik ga mezelf verwennen met een goede auto. Dat dacht Uber-chauffeur Ismael Abdallah (23) afgelopen winter toen hij zijn keuze liet vallen op een gloednieuwe BMW 5 serie. Wist hij veel dat er een pandemie aankwam waardoor al zijn passagiers zouden thuisblijven. Nu zit hij met ‘hoofdpijn, veel hoofdpijn’. Want zijn torenhoge lease- en verzekeringskosten lopen door, maar die BMW staat stilletjes mooi te wezen op de parkeerplaats.

De duim van fietskoerier Liam Brosnan (37) staat ondertussen juist allesbehalve stil. Telefoon ontgrendelen, verversen, weer niets. Is hij wel online? Terwijl heel Nederland lijkt te leven van afhaalmaaltijden, heeft hij juist minder werk. De verklaring denkt hij te zien in al die nieuwe concullega’s op straat. Vrouwen van middelbare leeftijd, hippe blonde meisjes: ze hebben ineens allemaal precies dezelfde koeltas als hij op hun rug.

Abdallah en Brosnan maken deel uit van de snelgroeiende ‘kluseconomie’. Ze werken als zzp’ers via platforms die aanbod en vraag samenbrengen met algoritmen. De betaling gaat per geleverde dienst en de prijs die ze ervoor krijgen volgt de klassieke wetten van de economie. Bij schaarste − veel vraag, weinig aanbod − schiet die omhoog. Als het aanbod juist de vraag overstijgt, kunnen ze acuut zonder werk komen te zitten.

Die werk- en inkomensonzekerheid was in economisch voorspoedige tijden al reden tot zorg en lijkt helemaal problematisch nu de coronacrisis de dienstensector hard heeft geraakt. De ritten van Uber liepen wereldwijd met 80 procent terug. Schoonmaakdienst Helpling zag de klussen aan het begin van de crisis halveren. De horecatak van Temper is ook ‘flink geraakt’. Bij Deliveroo nam het aantal bestellingen weliswaar toe, maar niet zo snel als het aantal nieuwe bezorgers. Daarom is er inmiddels een wachtlijst.

Risico’s

De gevolgen zijn voor de platformwerkers. Geen werk betekent voor hen vaak geen inkomen. ‘De coronacrisis maakt de problemen zichtbaar waarvan we eigenlijk al wisten dat ze bestonden’, zegt econoom Bas ter Weel. In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidde hij een onderzoek naar de kluseconomie en berekende hij dat Nederland zo’n 34 duizend platformwerkers telt. Ze werken gemiddeld twintig uur in de week en verdienen 787 euro per maand. 25 procent verdient onder het minimumloon.

Hun positie is kwetsbaar. Het werk dat ze doen is eenvoudig, dus zullen ze er nooit veel geld mee verdienen, stelt Ter Weel. Ze dragen bovendien geen werkloosheidspremies af en zijn daarom niet verzekerd tegen werkloosheid. Buffers hebben ze vaak nauwelijks. Op het moment dat hun werk wegvalt, zijn ze dus aangewezen op de bijstand.

Uit een enquête die vakbond FNV deed onder tweehonderd zelfstandige taxichauffeurs, blijkt dat bijna driekwart tijdens de coronacrisis is gestopt met rijden. 71 procent verwacht binnen een jaar helemaal te stoppen als chauffeur, onder platformchauffeurs ligt dat percentage op 76 procent. Bijna 84 procent van de platformchauffeurs deed bovendien een beroep op inkomensondersteuning (Tozo) en 69 procent op de eenmalige gift van 4.000 euro (TOGS).

Zo ook Abdallah. De eerste drie dagen van de crisis werkte hij, ondanks zijn astma, nog een paar dagen door. Maar hij verdiende precies nul euro. Hij krijgt nu 1.050 euro per maand, daarmee kan hij net zijn leasecontract en autoverzekering voldoen. Maar dan moet hij nog eten. ‘Het is elke keer kijken: welke rekening betaal ik? De ene keer de gezondheidsverzekering, dan de lease. Met de huur loop ik nu twee maanden achter.’

Schijnzelfstandigen

Platformwerkers zijn beslist niet de enige zelfstandigen die tijdens de coronacrisis aankloppen voor overheidssteun. Van de 1,1 miljoen zzp’ers in Nederland, deed eenderde een aanvraag voor inkomensondersteuning.

Maar er is wel een belangrijk verschil tussen zelfstandig ondernemers en werkers binnen de kluseconomie, stelt hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp: bij de platformwerkers staat namelijk al jaren ter discussie óf zij wel zzp’ers zijn. ‘Ze bepalen niet hun eigen prijzen en voorwaarden, en werven niet hun eigen klanten, dat wordt allemaal gedaan door een algoritme’, stelt Verhulp. ‘Dat is geen ondernemerschap.’ De platformen vangen bovendien een gage op de geleverde diensten.

De hoogleraar krijgt bijval van verschillende rechters en gerechtshoven. Zo oordeelde de Franse rechter in maart dat zelfstandigen die voor Uber rijden gewoon werknemers zijn. Dezelfde mening was de Amsterdamse rechtbank vorig jaar toegedaan over de fietskoeriers van Deliveroo. Het hoger beroep dat het platform daartegen aantekende, werd vanwege de coronacrisis uitgesteld.

Dergelijke uitspraken roepen ook de vraag op of de platformwerkers bij inkomensverlies een beroep zouden moeten doen op gemeenschapsgeld of eerst zouden moeten aankloppen bij het platform waarvoor zij werken. Volgens Verhulp zouden ze een goede kans maken, maar Abdallah heeft zo’n vermoeden wat de reactie van Uber zal zijn. ‘Ze komen altijd met smoesjes: we zijn niet de werkgever, alleen de tussenpersoon. Je boeit ze geen ene moer.’

Cruciaal

In januari ondernam een commissie onder leiding van oud-topambtenaar Hans Borstlap een poging om de problemen rondom schijnzelfstandigheid aan te pakken. In een duimendik rapport adviseerde ze de fiscale voordelen van zelfstandigen te beperken. Ondernemers die niet zelf hun prijzen bepalen en onderdeel uitmaken van een andere organisatie (zoals Uber) zouden weer gewoon onder de noemer werknemer moeten gaan vallen.

Het is natuurlijk maar de vraag of dat rapport met de op handen zijnde recessie niet in een diepe la verdwijnt. Ter Weel, die samen met Verhulp zitting had in de commissie, is hoopvol gestemd. ‘Tijdens de vorige recessie hebben we de AOW-leeftijd kunnen verhogen, dus het is wel vaker zo dat we er zomaar uitkomen als de nood aan de man is.’

Maaltijdbezorger Brosnan merkt in ieder geval al wel één positieve verandering tijdens deze crisis: zijn fooien zijn hoger. ‘Vóór deze crisis nam iedereen ons voor lief, maar nu zien mensen ons plotseling als cruciaal, omdat we ons leven op het spel zetten om hen te voeden.’