Cacaoboer heeft genoeg van hongerloon

Nederlanders zijn gek op chocolade. Jaarlijks eten we er zo'n 5 kilo per persoon van, goed voor vijftig repen. Wat de gemiddelde Nederlander vaak niet weet, is dat per gekochte reep van een euro 79 cent in handen komt van supermarkten en chocoladeproducenten. De boer, helemaal onderaan de keten, ontvangt slechts 6,5 cent.

Dat staat in de Cocoa Barometer 2015, een rapport dat vrijdag werd gepubliceerd door een samenwerkingsverband van enkele ontwikkelingsorganisaties en Europese vakbonden. Het probleem: boeren in West-Afrika, waar 70 procent van de wereldwijde cacaoproductie plaatsvindt, krijgen zo weinig betaald dat steeds minder mensen het werk willen doen. Een cacaoboer in Ivoorkust krijgt 45 cent per dag per gezinslid voor zijn werk. Het gevolg is, naast mensonterende omstandigheden, een dreigend tekort aan cacaoboeren, en dus aan chocolade. De Barometer concludeert: de boer moet meer betaald krijgen.

Handjevol bedrijven

Een van de grootste problemen volgens het rapport is dat een 'handjevol bedrijven' 80 procent van de cacaoproductieketen domineert. Antonie Fountain, leider van het onderzoek, spreekt van een ongezonde situatie. 'Er zijn miljoenen kleine boeren die de cacao aanbieden en er is vervolgens maar een klein clubje bedrijven dat die van ze koopt. De boeren kunnen tegen elkaar worden uitgespeeld. Je hoeft geen econoom te zijn om te kunnen zeggen dat die bedrijven wat over de prijs van de cacao te zeggen hebben.'

De afgelopen jaren zijn er onder verschillende cacaoverwerkers en -fabrikanten fusies en overnames geweest. Zo maakte cacaoverwerkingsbedrijf Cargill in september bekend dat het concurrent ADM voor 440 miljoen dollar (397,5 miljoen euro) overneemt. Volgens de Barometer hebben Cargill en het Zwitserse Barry Callebaut na deze fusie 70 tot 80 procent van de wereldcouvertureproductie, een cacao-halffabricaat, in handen. De overname zou dit jaar worden afgerond. Maar de Europese Commissie doet nu nader onderzoek, ze vreest dat de overname de concurrentie ondermijnt op de 'al sterk geconcentreerde chocolademarkt'.

Gebrekkige expertise

Een woordvoerder van Cargill zegt dat deze concentratie niet de oorzaak is van de armoedige situatie van de boeren. Het bedrijf werkt in West-Afrika namelijk alleen samen met cacaocoöperatieven. 'Dit zijn organisaties van boeren die gezamenlijk hun cacao naar de markt brengen en samen een prijs voor cacao afspreken.' Wat de armoede volgens hem veroorzaakt, zijn de gebrekkige expertise, productiemiddelen en infrastructuur van de boeren.

Volgens de woordvoerder staat de armoede ook bij Cargill hoog op de agenda. Om die te bestrijden werkt het samen met onder andere Fairtrade om trainingen aan Afrikaanse boeren te geven. Met deze trainingen leren ze hen de productie te verhogen en duurzamer cacao te maken. 'Een hogere productie leidt tot hogere inkomsten, en dus ook betere levensomstandigheden.'

Fountain beweert dat het niet zo simpel ligt. De verhoging van de productiviteit is, hoewel goedbedoeld, niet voldoende. Wil de boer zijn productie verhogen, dan moet hij namelijk ook meer investeren. In werknemers en materiaal. Fountain: 'Uiteindelijk blijft er daardoor weinig extra geld voor de boer over.'

Tony's Chocolonely

Volgens hem is er maar één oplossing. 'Consumenten, supermarkten, ontwikkelingsorganisaties, chocoladebedrijven, overheden en boeren moeten met zijn allen om de tafel gaan zitten. Samen moeten zij een cacaoprijs afspreken die de boer uit de armoede verheft.' Fountain zegt dat dit geen naïeve exercitie is, aangezien de verschillende partijen nu ook al vaak samen komen om over zaken als duurzame verbouw van cacao te spreken. Vrijwel alle grote chocoladebedrijven - Nestlé, Mars, Ferrero - zetten zich tegenwoordig in om de duurzaamheid van de cacaobouw te bevorderen. 'Daarnaast moeten ze wel. Want als het zo doorgaat, blijft er geen cacao meer over.'

Ook Henk Jan Beltman, chief chocolate officer bij chocolademerk Tony's Chocolonely, onderschrijft de noodzaak tot samenwerking. Vergeleken met andere merken doet het bedrijf veel om de armoede tegen te gaan. Zo betaalt het meer dan de wettelijk vastgestelde prijs voor cacao en draagt het een deel van zijn omzet af aan door Fairtrade gecertificeerde cacaocoöperaties. Volgens Beltman kan Tony's Chocolonely daardoor de boer een fatsoenlijke prijs betalen.

'Chocoladeproducenten vrezen dat als ze de leverancier meer betalen, hun chocolade zo duur wordt dat ze zichzelf uit de markt prijzen. Ze denken dat de consument dit niet wil betalen', zegt Beltman. Dat de consument daartoe wel bereid is, bewijst volgens hem de chocolade van Tony's Chocolonely. Die is duurder dan andere chocolade. Toch neemt de omzet van het bedrijf jaarlijks toe. Maar om de andere merken ook zo ver te krijgen, moet de gehele keten samenwerken om hogere prijzen af te spreken. 'Dan zou de cacaowereld er heel anders uitzien.'

Fountain denkt dat Nederland in deze onderhandelingen een sleutelrol kan vervullen. In Veghel en Koog aan de Zaan staan twee van de grootste chocoladefabrieken ter wereld. Volgens de International Cocoa Organization verwerkte Nederland met 530 miljoen kilo vorig jaar de grootste hoeveelheid cacao van alle landen. 'Daarnaast is de dialoog over dit onderwerp hier een stuk verder dan in bijvoorbeeld Amerika, waar de relatie tussen ontwikkelingsorganisaties en bedrijven veel meer gepolariseerd is.' Als Nederland het voortouw neemt, denkt Fountain, zullen andere landen volgen. Nee, hij weet het zeker: 'Hier kunnen we het verschil maken.'