Alwéér een vleesschandaal. Maar gaan we er ook anders door eten?

Mondjesmaat. Kortstondig. Statistisch verwaarloosbaar. Dat was tot nu toe het effect van voedselschandalen op ons eetgedrag. Dat zeggen achtereenvolgens een hoogleraar consumentengedrag, een consumptiesocioloog en een econoom varkensproductie van de Landbouwuniversiteit in Wageningen.

De undercoverbeelden uit het slachthuis in Tielt, waar dieren werden geschopt, geslagen en bij volledig bewustzijn de keel doorgesneden, zijn heftig. Mensen zijn geschrokken, zeker nu blijkt dat het vlees van de mishandelde dieren ook bij Nederlandse slagers in de vitrine lag. Waarom zouden ze hun koopgedrag dan niet veranderen?

Nederlanders zijn nu eenmaal behoorlijk stoïcijns in hun consumptie, zegt varkenseconoom Robert Hoste. 'Dat zag je al aan de rundvleesconsumptie ten tijde van de gekke koeienziekte (BSE). Die liep in Duitsland fors terug, een daling die ook behoorlijk lang aanhield. In Nederland aten we binnen zes weken weer evenveel rundvlees als voorheen.'

Niet belangrijk genoeg

Dat er überhaupt een meetbare gedragsverandering optrad tijdens de BSE-crisis, kwam ook doordat sommige mensen die besmet vlees hadden gegeten aan de hersenziekte Creutzfeldt-Jakob overleden, denkt Hoste. 'Als de voedselveiligheid in het geding is, wordt de consument direct bedreigd in zijn gezondheid. Bij het varkensvlees in Tielt draait het om dierenmishandeling en is de gezondheid van de vleeseter niet in gevaar, dus dan is de reactie anders.'

Dierenleed is voor meer dan de helft van de Nederlanders niet genoeg reden hun eetgedrag aan te passen, denkt ook Varkens In Nood, een actiegroep die zich inzet voor, nou ja: varkens in nood. 'Over het algemeen is de consument best egoïstisch', stelt jurist Hans Baaij, die de actiegroep ten tijde van de varkenspest samen met schrijver J.J. Voskuil oprichtte.

Ook Baaij moet tot zijn spijt vaststellen dat de effecten van vleesschandalen op de consument maar kort beklijven. 'Ons bericht over het slachthuis in Tielt is 800 duizend keer gelezen en we krijgen veel vragen van mensen die willen weten of dit ook in Nederland gebeurt, maar verder merken we weinig.' Slechts eenmaal maakte Varkens In Nood een kleine donatiepiek mee, na een publicatie over grove misstanden in het veetransport. 'Maar verder valt het mee. Of tegen, moet ik eigenlijk zeggen.'

Tegelijkertijd moeten we de invloed van deze undercoverbeelden ook niet onderschatten, waarschuwt consumptiesocioloog Hans Dagevos. 'Uit onderzoek blijkt wel degelijk dat mensen vleesschandalen onthouden en dat ze zich erdoor laten beïnvloeden. Dat ze daardoor overstappen op biologisch vlees, of een tijdje meer kip eten. Ze maken zich zorgen, zonder dat dit tot de ultieme consequentie leidt: nooit meer varkensvlees kopen of vegetariër worden.'

Dalende lijn

Hoogleraar consumentengedrag Hans van Trijp is het daarmee eens. 'De verontwaardiging ebt misschien snel weer weg, maar door dit soort schandalen wordt het vertrouwen van consumenten wel langzaam uitgehold.'

De Nederlandse consumptie van varkensvlees vertoont overigens al jaren een dalende lijn. Uit een onderzoek van de Universiteit Wageningen blijkt dat de maatschappelijke waardering van de varkenshouderij en de pluimveehouderij van alle landbouwsectoren het laagst is. Geen goede basis voor twee vleesschandalen in één week - begin deze week kwam grootscheepse fraude met bedorven vlees in Brazilië aan het licht - zeggen de wetenschappers. 'Er is al een sterke beweging naar minder vlees eten, naar flexitarisme', vertelt Dagevos. 'Vooral onder jonge mensen. Dit draagt allemaal weer bij aan die trend.'

Dalende lijn

Teksten op sociale media als 'Vanaf nu ben ik vegetariër! #uitgetwijfeld' en 'Per direct vegetariër geworden, dit heeft de knoop doorgehakt!' zijn dus geen signaal dat Nederlanders nu massaal de speklap uit hun boodschappenmandje weren. Maar de schandalen tasten het toch al niet florissante imago van varkensvlees en de varkenshouderij nog verder aan. Langzamer dan je zou verwachten, maar toch gestaag, zo verwachten experts, vertaalt dat afbrokkelende vertrouwen zich ook in ander eet- en koopgedrag.