Al 300 jaar voert (voormalig) gelddrukker Joh. Enschedé de strijd aan tegen fraude

Het is de dag dat De Nederlandsche Bank het goud overbrengt uit Amsterdam naar de voormalige kluizen van Koninklijke Joh. Enschedé aan de Palletweg in Haarlem, net achter de Ikea. Voor ruim 10 miljard euro aan goudbaren zal daar tijdelijk worden opgeslagen, omdat het kantoor van De Nederlandsche Bank wordt gerenoveerd. Gelmer Leibbrandt, sinds tweeënhalf jaar directeur van Koninklijke Joh. Enschedé mag er niets over zeggen. ‘Ik weet er officieel niets van’, glimlacht hij. Zenuwachtig wordt hij er niet van. ‘Ja, ik ken Goldfinger en Ocean’s Eleven. In het verleden lag er hier ook weleens voor 20 miljard euro aan bankbiljetten.’

De kluis was al enige tijd leeg. Bank­biljetten drukt Joh. Enschedé al drie jaar niet meer. De Nederlandse eurobiljetten worden in Frankrijk en Duitsland gedrukt. Er staat nog wel een veertig jaar oude bankbiljettenpers op de fabrieksvloer die knisperend bankpapier kan maken. Hij is recentelijk volledig gereviseerd. Volgens Leibbrandt werkt hij nog uitstekend en wordt hij volop gebruikt voor het drukken van unieke producten: ‘Zo’n machine mag je niet op de vrije markt verkopen, alleen aan een andere erkende bankbiljettendrukkerij.’ In de hoogtijdagen werkten hier duizend man, nu nog zestig. ‘Maar we doen nog altijd waar we goed in zijn: vervalsers twee stappen voorblijven.’

Postzegels

In het bedrijf worden jaarlijks nog 2,5 miljard postzegels gedrukt. Nederland geeft naast de kerst- en kinder­zegels nog enkele tientallen postzegel­series per jaar uit in oplages van twintig- tot honderdduizend stuks. ‘We drukken zegels voor zo’n vijftig landen. Soms zijn het simpele zegels met de koppen van staatshoofden, maar die van Japan, Zuid-Korea en Hongkong zijn echte kunstwerkjes, die zijn ontworpen door fantastische kunstenaars.’ Op de persen liggen nu Noorse en Zwitserse exemplaren met afbeeldingen van dieren. Aan het einde van de productielijn komen ze er in kleine boekjes of rolletjes uitrollen.

Net als bij bankbiljetten is vervalsing bij postzegels schering en inslag. ‘In China zijn daarvoor complete fabrieken’, weet Leibbrandt. ‘Voor de verkoop wordt er dan een callcenter ingericht dat bedrijven in het Westen belt met een aanbieding dat ze partijen uit faillissement verkregen postzegels met 20 procent korting kunnen kopen. Dat lijkt lucratief, maar het zijn nepzegels. Verhaal halen lukt bijna nooit, want het callcenter is dan al opgeheven.’

Op zichzelf is de postzegelmarkt ook geen groeimarkt, omdat er minder post wordt verzonden en het verzamelen van postzegels vergrijst. Maar door corona is er weer een opleving, omdat weer meer kaarten en brieven worden verstuurd.

Leibbrandt werkte eerder voor Organon en de bloedbank Sanquin. Bij Joh. Enschedé werd hij binnengehaald met de taak de drukkerij in het digitale tijdperk te leiden, voortbouwend op waar Joh. Enschedé al ruim driehonderd jaar specialist in is: het aanbrengen van beveiligings - en echtheidskenmerken op producten. Tweehonderd jaar had Joh. Enschedé daardoor het monopolie op het drukken van bankpapier. De lange geschiedenis is overal in het bedrijf zichtbaar. Afbeeldingen van oude biljetten hangen aan de wand of staan geplastificeerd op de tafels.

In 2002 besloot de ECB dat bankbiljettenorders moesten worden getenderd op de vrije markt. Meteen raakte het bedrijf opdrachten kwijt aan buitenlandse concurrenten die het goedkoper aanboden. In 2013 kwam Joh. Enschedé in grote financiële problemen, waarna de familie die het negen generaties had geleid de toekomst van het bedrijf zeker stelde door het te verkopen aan private equity-investeerder Nimbus in Zeist. Die zal het uiteindelijk weer willen verkopen.

Technologie

Maar dan moet het weer een modern winstgevend bedrijf zijn. Er wordt volop geïnnoveerd met digitale technologie. Zo worden op de nieuwe postzegels ­codes aangebracht die in de distributiecentra de zegels ongeldig maken, waardoor die niet meer opnieuw kunnen worden gebruikt. Een van de vormen van kleine criminaliteit waar bijna niemand gewetensproblemen mee heeft, is zegels waarop het stempel niet te zien is van brieven los te weken en die op een ­eigen brief te pakken. Maar nu lopen ze in de distributiecentra tegen de lamp en krijgen de post retour.

Inmiddels zijn er allerlei interactieve postzegels ontwikkeld. Zo kunnen op de zegels klein chips worden aangebracht die de afzender melden dat een brief of een pakketje is aangekomen. Joh. Enschedé experimenteert ook met smart stamps waarop een filmpje van de afzender met een kerstgroet of andere boodschap kan worden aangebracht die door de ontvanger met een app kan worden bekeken. Een andere groeimarkt is die van event notes: biljetten die tot leven komen met augmented reality voor speciale evenementen als popfestivals en -concerten of sportwedstrijden met afbeeldingen van de artiest of sporter. Ten slotte levert Joh. Enschedé echtheidskenmerken voor paspoorten, diploma’s en certificaten.

Geneesmiddelen

Maar Leibbrandt ziet ook een toekomst op de markt voor geneesmiddelen. ‘De WHO heeft berekend dat jaarlijks honderdduizend mensen sterven aan malaria doordat ze nagemaakte medicijnen hebben geslikt die niet of nauwelijks werken. Zo’n 20 procent van alle medicijnen op de wereld is vals.

‘De medicijnenmarkt is 1 biljoen euro waard, zodat het om een enorm bedrag gaat. Stel dat er direct een vaccin is ontwikkeld voor covid-19. Reken maar dat wereldwijd criminelen met namaakv­accins gaan komen’, zegt hij.

Joh. Enschedé heeft niet zo lang geleden de startup AntTail overgenomen die bluetoothsensoren ontwikkelt die in de verpakking van medicijnen kan worden bijgesloten. Zij staat niet alleen garant voor de echtheid, maar controleren ook of de medicijnen bij de goede temperatuur worden bewaard. Ook op de verpakking van de geneesmiddelen worden beveiligingskenmerken aangebracht.

Het is potentieel een enorme markt die Joh. Enschedé opnieuw in de vaart der volkeren moet opstoten. High security is verzekerd, al is het alleen al omdat achter het kantoor en de fabrieksvloer voor 10 miljard aan goud ligt.