Adviescollege: toeslagenbeleid verergert schuldenproblemen en moet op de schop

Het ingewikkelde beleid rondom huur- , zorg- en kinderopvangtoeslagen moet zo snel mogelijk worden versimpeld. De huidige regelingen leiden ertoe dat steeds meer 'kwetsbare' Nederlanders diep in de schulden raken.

Dit schrijft de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in het vandaag verschenen advies Eenvoud Loont. Het is de vierde keer in anderhalf jaar tijd dat een belangrijk adviescollege van de regering de manier bekritiseert waarop men in Nederland met schuldenaren omgaat.

Met die toeslagen gaat het vaak mis op het moment dat de ontvanger een grote persoonlijke tegenslag te verwerken heeft, zegt José Manshanden, die als raadslid meeschreef aan het RVS-advies. 'Ze verliezen hun baan, worden ziek, scheiden of verliezen een gezinslid en dat heeft invloed op de hoogte van toeslagen.' Als de Belastingdienst daar laat achter komt, moeten ze vaak ineens een bedrag terugbetalen dat ze niet kunnen opbrengen. Zo ontstaan grote schulden.

Te ingewikkeld

De toeslagen moeten worden vervangen door een simpeler belastingstelsel, vindt de raad. 'Dat is wel een proces dat lang gaat duren', erkent Manshanden. 'Daarom adviseren wij op korte termijn de zorg- en huurtoeslag vaker direct over te maken naar de verzekeraar en de woningcorporatie.'

Staatssecretaris Jetta Klijnsma (PvdA, Sociale Zaken) vindt dat een goed idee. Ze erkent dat het toeslagensysteem niet eenvoudig is, 'al is het met de beste bedoelingen ontwikkeld'. Klijnsma onderstreept dat ze al de nodige maatregelen heeft genomen om de problemen aan te pakken. 'Zo heb ik 7,5 miljoen euro extra uitgetrokken voor schuldhulpverlening, waaronder preventie. Er is net een wetsvoorstel aangenomen dat schuldeisers dwingt om mensen altijd genoeg inkomen te gunnen om van te leven. En sinds april kunnen mensen met schulden een adempauze van een half jaar krijgen om orde op zaken te stellen.'

Er zijn in Nederland 1,3 miljoen huishoudens die kampen met problematische schulden of die een grote kans hebben die te krijgen. Dat is 'een groot maatschappelijk probleem', schrijft de RVS. De stress over financiën leidt tot ziekte en psychische klachten. Ook zetten de zorgen gezinnen en relaties onder druk. Overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties zouden veel meer moeten doen om financiële problemen te voorkomen, zegt de raad.

Falende aanpak

Vorig jaar kreeg de regering ook al drie scherpe rapporten overhandigd over de falende aanpak van schulden. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, de Ombudsman en de Algemene Rekenkamer stelden allemaal vast dat het in Nederland heel gemakkelijk is om in korte tijd in grote financiële problemen te komen, doordat na een kleine betalingsachterstand boetes en incassokosten zich opstapelen. En eenmaal in de schulden moet je over veel bureaucratische vaardigheden beschikken om er weer uit te komen.

Het rapport van de RVS richt zich vooral op de preventie van schulden, en kijkt daarbij dus scherp naar het toeslagensysteem. De overheid zou vaker coulant moeten zijn tegen burgers met schulden, vindt de raad, en er moet een coördinerend bewindspersoon komen die de leiding neemt in de preventie van schulden.

Verdere aanbevelingen uit het rapport: huisartsen en andere hulpverleners zouden hun cliënten actiever moeten wijzen op de financiële gevolgen van ziekte, scheiding of baanverlies. Er zouden in alle gemeenten loketten moeten komen waar mensen met lage inkomens laagdrempelig en gratis financieel advies kunnen krijgen. En er zou één landelijk incassobureau moeten komen, in plaats van de vele verschillende die nu vaak tegelijkertijd geld van dezelfde persoon proberen los te krijgen.