ANALYSE
Aardige onthullingen, maar niet genoeg om een parlementaire enquête te rechtvaardigen
De parlementaire enquête die onderzoek deed naar de woningbouwcorporaties leverde een paar aardige onthullingen en dito aanbevelingen op. Maar het belangrijkste resultaat is dat er eindelijk een hoofdstuk kan worden gesloten.
Wanneer de Tweede Kamer haar zwaarste wapen in stelling brengt, gaan de parlementariërs niet lichtzinnig te werk. In de bijna twee jaar dat de parlementaire enquêtecommissie onder leiding van Roland van Vliet (ex-PVV) onderzoek deed naar de woningcorporaties, vorderde zij 'een karrenvracht aan documenten'. Wat niet gemakkelijk loskwam werd via een kort geding alsnog opgeëist. Van Vliet las zelfs op het ministerie van Algemene Zaken de notulen van de ministerraad die normaal 25 jaar geheim moeten blijven. In beslotenheid werden er 97 mensen verhoord, en afgelopen zomer nog eens 58 in de openbaarheid onder ede.
Vandaag was er dan het resultaat: het rapport Ver van huis, 9 delen en ruim 1250 pagina's. Daarin nauwkeurige reconstructies van alle incidenten die er sinds de verzelfstandiging van de corporaties halverwege de jaren negentig zijn geweest. De commissie trekt stevige conclusies, geeft corporatiedirecteuren, toezichthouders, een lange rij van ministers en de Tweede Kamer allemaal een veeg uit de pan, en doet achttien aanbevelingen, waarin een nieuwe blauwdruk voor de volkshuisvesting in Nederland wordt geschetst.
'Stelsel op de schop'
'Het stelsel moet op de schop', bleef Roland van Vliet vandaag maar herhalen. En het echode over het Binnenhof. Eensgezind schaarde minister Stef Blok (VVD, Wonen) en de Tweede Kamer zich vandaag achter het rapport.
Voorafgaand aan de publicatie was er kritiek. De commissie kreeg tijdens de verhoren amper nieuwe feiten boven tafel. De leden maakten er meer een soort volkstribunaal van, waarbij vragen naar feiten plaats maakten voor vragen van het type 'wat vindt u daar nu zelf van?' Of: 'Wat hebt u te zeggen tegen al die huurders in Nederland die de rekening betalen?'
'U dreigt de commissie van spijt te worden', verzuchtte burgemeester Peter Noordanus van Tilburg afgelopen zomer tijdens zijn verhoor. Noordanus was voorzitter van de Raad van Commissarissen bij Vestia.
Verantwoording
De commissie gebruikte de verhoren inderdaad duidelijk om betrokkenen publiek verantwoording af te laten leggen. 'Dat vind ik ook een van de belangrijke functies van de enquête', zegt Van Vliet. Veel falende of frauderende bestuurders zijn verwikkeld in slepende rechtszaken waarbij zij pas over jaren verantwoording zullen afleggen, als dat al gebeurt. Overigens bleek dat de meeste gehoorden van mening zijn dat hen geen blaam treft. In het eindrapport rekent de commissie sommige betrokkenen hun gebrek aan zelfinzicht expliciet aan.
Dat de commissie geen nieuwe feiten naar boven kreeg, klopt niet helemaal. Nieuw zijn bijvoorbeeld de bevindingen over het Waarborgfonds Sociale Woningbouw, dat volgens de commissie 'een van de hoofdschuldigen is' aan het miljardendebacle bij woningcorporatie Vestia. Het waarborgfonds gaf banken feitelijk carte blanche om de meest ingewikkelde producten te pushen.
Nieuwe fraude
Ook kwam er tijdens de verhoren een nieuwe fraude aan het licht. De frauderende kasbeheerder Marcel de Vries lapte zijn collega bij PWS erbij. Het leidde tot zijn ontslag en aangifte. Ook het verhoor van oud-Fortis bankier Jako Groenveld, dat de commissie in haar rapport zelf kwalificeert als 'hilarisch', leidde tot een nieuwe aangifte omdat hij erkende de Vries geld gegeven te hebben in ruil voor een 'wijnfuture' een optie op een wijnoogst. Die future bleek Groeneveld overigens niet meer te bezitten.
Aardige onthullingen, maar niet genoeg om een parlementaire enquête te rechtvaardigen. Ook de aanbevelingen van de commissie doen dat op het eerste gezicht niet. Het idee om een sterke toezichthouder te creëren is bepaald niet nieuw net als de aanbeveling dat corporaties terug moeten naar hun kerntaak.
De grote kracht van het onderzoek is vooral het afsluiten van een tijdperk. 'Dit mag nooit meer gebeuren', sprak Van Vliet met zijn diepste donderstem vandaag tijdens persconferentie. Er is afgelopen jaren al het nodige gedaan om de corporatiedirecteur als 'maatschappelijk ondernemer' terug in zijn hok te krijgen. En de 'zelfregulering' had het ook al verloren van strakkere regels en een stevige toezichthouder. Maar met de publicatie van dit rapport worden ze dood en begraven.
Althans, dat lot moet de Tweede Kamer nu nog wel in wetgeving bezegelen. En dat zal nog best even pijn doen. Achter de eensgezinde loftuiting van alle Kamerfracties en de zorgvuldig gekozen formuleringen van de Roland van Vliet gaan namelijk nog altijd veel meningsverschillen schuil. Terug naar de kerntaken, oké. Maar mag een corporatie nou dan nog wel wipkip plaatsen, of niet? En een koopwoning bouwen als dat ghettovorming tegengaat? Op welke manier moeten al die 'te grote' corporaties de komende jaren weer in behapbare bedrijven worden verdeeld? Hoe krijgen huurders en gemeenten straks meer te zeggen binnen de corporaties? En heeft oud-minister Donner een fout gemaakt door 1 miljard noodsteun voor Vestia over te maken, zonder daarover de Kamer te informeren?
Genoeg brandstof om lang en meeslepend over van mening te verschillen. Maar dankzij de enquête heeft de Tweede Kamer zichzelf het wapen op de borst gezet. Den Haag heeft al meer dan tien jaar belangrijke aanpassingen voor zich uitgeschoven, nu is de urgentie iedereen duidelijk: het is tijd om een hoofdstuk te sluiten.
